Σημειώσεις για την Κοινωνική Οικονομία, την Οικολογία και τα Κοινωνικά Δίκτυα.
.jpg)
Ενδιαφέρεται για την εσωτερική τους αλληλοσύνδεση και την εξωτερική τους εξάρτηση, την συμβίωση.Τι είναι αυτό λοιπόν που συνιστά το άμεσο περιβάλλον των ανθρώπινων όντων;
Πρώτα και πάνω από κάθε άλλο, είναι "οι άλλοι άνθρωποι". Αρκετοί οικολόγοι ωστόσο, εκτός από μερικές σεβαστές εξαιρέσεις, προσπερνούν αυτό το αυταπόδεικτο στάδιο και «προχωρούν» για ν’ ασχοληθούν αποκλειστικά με τα ζώα, τα φυτά και την υπόλοιπη φύση. Πρόκειται για μία παράξενη αντιστροφή, γιατί κάποιος θα νόμιζε ότι ακόμη και μία επιφανειακή θεώρηση φανερώνει πως όλα τα τρομερά πράγματα που προκαλούμε στο φυσικό μας περιβάλλον οφείλονται σε εκείνα που οι άνθρωποι κάνουμε ο ένας στον άλλον, λόγω της απληστίας, της αναζήτησης κέρδους, των τυφλών δυνάμεων της αγοράς, των αυτοκρατοριών, της εκμετάλλευσης, της αδιαφορίας, του πολέμου και του εξαναγκασμού.
Αυτά είναι όλα ανθρώπινα, δηλαδή κοινωνικά ζητήματα και συνεπώς, αν θέλουμε πράγματι να γίνουμε σωστοί απέναντι στην φύση, πρέπει ουσιαστικά να γίνουμε προηγουμένως σωστοί απέναντι στους συνανθρώπους μας.
Για αυτό και μιλάμε για Κοινωνική οικολογία.
Οι βιοκεντρικοί οικολόγοι κάνουν το λάθος να παίρνουν τα συμπτώματα για αιτίες. Βέβαια δεν είναι λάθος ν’ αντιμετωπίζεις τα συμπτώματα από φόβο μήπως ο ασθενής πεθάνει, αλλά το κλειδί στο πρόβλημα παραμένει πάντοτε ο εντοπισμός των αιτίων. Υπάρχουν βέβαια και διάφοροι «πράσινοι» που μιλάνε για αποκέντρωση, πίστη στην ισότητα, μικρές ομάδες και ανάδραση, τα βάζουν όλα αυτά στα προγράμματά τους, αλλά παραμένουν εκεί, στα χαρτιά. Στην πρακτική (που αυτή μετράει) οι παλιές απόψεις του συγκεντρωτισμού θεωρούνται κάτι παραπάνω από δεδομένες. Και αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι από τους «ρεάλος» (πραγματιστές) στην Γερμανία έκαναν όσα έκαναν και γιατί το κίνημα των Πράσινων κατέληξε τόσο πολυδιασπασμένο και από αυτούς παίρνουμε μόνον την φράση «μία Πράσινη κυβέρνηση θα…», ενώ ακολουθούν κατάλογοι εκατοντάδων σοβαρών «ζητημάτων», τα οποία όμως δεν προσθέτουν σχεδόν τίποτε αφού δεν τολμούν να πυροδοτήσουν κάποιο τολμηρό όνειρο.
Σε αυτή την περίπτωση, η οικολογία ταΐζει απλώς τις προσωπικές – πολιτικές φιλοδοξίες των υποψηφίων βουλευτών και χρεώνει την γη με κάποιες ακόμα χαμένες θεωρίες.
Δεν υπάρχει κανένα απολύτως μέλλον σε αυτόν τον δρόμο και αυτό είναι οφθαλμοφανές.
Οι οργανώσεις* «Φίλοι της Γης» και «Greenpeace» είναι λίγο καλύτεροι γιατί ασχολούνται με επείγοντα και άμεσα περιβαλλοντικά προβλήματα εδώ και τώρα, και με το τι θα μπορούσε να γίνει με αυτά από τις παρούσες αρχές, δημόσιες και ιδιωτικές.
Αλλά και αυτοί παίρνουν τα συγκεντρωτικά πολιτικά συστήματα ως δεδομένα, αγνοούν την κοινωνική οικολογία και καλουπώνουν τους εαυτούς τους στα αμερικανικά πρότυπα με τα οποία εξαρτώνται από μία χούφτα άκρως ανταγωνιστικών επαγγελματιών (καθώς υποστηρίζονται από απροσδιορίστου καθαρότητας «μέλη» στην αγωνιώδη προσπάθειά τους για «εξεύρεση πόρων»).
Και οι δύο οργανώσεις κάνουν καλή δουλεία μέχρι έναν βαθμό, αλλά δίχως ν’ απειλούν κανένα κατεστημένο.
Ανάμεσα στις οικολογικές οργανώσεις αυτού του είδους δεν υπάρχει καμία σοβαρή δέσμευση για αυτόνομη λαϊκή αυτό-κινητοποίηση.
Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε στο όνομα πια της Κοινωνικής οικολογίας είναι να πάμε πίσω στο πρώτο τετράγωνο, να ξεχάσουμε τα πάντα για τα πολιτικά κόμματα και να προσπαθήσουμε να φέρουμε στην φαντασία μας πώς θα ήταν η αυθεντική ανθρώπινη κλίμακα αυτοκυβέρνησης, ελεύθερη από όλους τους τρόμους που αναφέραμε παραπάνω.
Γιατί άραγε αυτό το θεωρούν κάποιοι τόσο δύσκολο; Όλων των ειδών τα ζώα και τα φυτά σχετίζονται το ένα με το άλλο αποκλειστικά με έναν, κατάλληλο για την κάθε περίπτωση, αρμονικό συμβιωτικό τρόπο. Γιατί όχι και οι άνθρωποι;
Οι Κοινωνικοί οικολόγοι καλούνται πλέον να συλλάβουν μία μεταπολιτική κοινωνία που δεν θα γνωρίζει το εθνοκράτος ή την αυτοκρατορία. Στην αρχή βέβαια μόνον μερικοί θα προσλάβουν αυτή την εικόνα. Οι πολλοί, βυθισμένοι στην παθητικότητα και την αδράνεια, θα την προσλάβουν αργότερα, όταν το παρόν σύστημα θα καταρρεύσει εκ των έσω και τότε θα πρέπει να υπάρχει εκεί κάτι το καινούργιο που θ’ απαιτεί την ίδια την επιβίωση.Του Πήτερ Κάντογκαν .
*Το κείμενο είναι παλιό,και πολλά έχουν αλλάξει από τότε.
Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 21 της «Ανοιχτής Πόλης», το Φεβρουάριο του 1990.
Προφητικό κείμενο δε βρίσκετε;
Πηγή
Η κοινωνική οικονομία και η οικονομία της αλληλεγγύης στα κείμενα των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών.
Ακολουθούν κάποια άρθρα σχετικά με την Κοινωνική οικονομία και την οικονομία της αλληλεγγύης, όπως την ορίζουν τα επίσημα όργανα της Ευρώπης.
Η αύξηση των ποσοστών της ανεργίας και της φτώχειας στην Ευρώπη είχε ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων και την εμφάνιση νέων μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, σαν αντιστάθμισμα για την κάλυψη των νέων αναγκών, ενόψει της αδυναμίας των κρατών να σχεδιάσουν αποτελεσματικές πολιτικές. Η παρατεταμένη κρίση του Κράτους Πρόνοιας επέτρεψε την άνοδο μιας νέας μορφής κοινωνικής οικονομίας, την επονομαζόμενη «οικονομία της αλληλεγγύης». Πρόκειται για μια μορφή κοινωνικής οικονομίας που προσανατολίζεται στις πρωτοβουλίες εκείνες που προάγουν την τοπική ανάπτυξη, στην επανένταξη των μακροχρόνια ανέργων και στην καταπολέμηση του αποκλεισμού ομάδων του πληθυσμού.
Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση (ΕΣΑ)
Ήδη από το 1994, η αναζήτηση ενός νέου προτύπου «βιώσιμης ανάπτυξης» αποτέλεσε αντικείμενο προβληματισμού στο πλαίσιο του 10ου κεφαλαίου του Λευκού Βιβλίου για την «Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση», από όπου προκύπτει η αναγκαιότητα διερεύνησης του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνική οικονομία στην προώθηση της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών. Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής του Λουξεμβούργου για την Απασχόληση, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας αποτελεί έναν από τους τέσσερις πυλώνες της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. Ειδικότερα, στο πλαίσιο του εν λόγω πυλώνα γίνεται ρητή αναφορά στην αναγκαιότητα του να αναλάβουν τα κράτη μέλη συγκεκριμένη δράση για την προώθηση της απασχόλησης στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον από εδώ και στο εξής, αρχίζοντας από τη θέσπιση των νέων κανονισμών των Διαρθρωτικών Ταμείων και ιδιαίτερα του Ε.Κ.Τ., του νέου Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα κ.α., συμπεριλαμβάνεται πλέον ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας ως επιμέρους στρατηγικός στόχος για την απασχόληση[8].
Τονίζεται ότι η συνεισφορά δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης αλλά και στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής.
Πιο συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας αναζητούν την ισορροπία ανάμεσα στη δημιουργία πόρων και αφετέρου στη συνοχή της κοινωνίας, κυρίως μέσω καινοτόμων μορφών αλληλεγγύης, αναδιανομής και παρέμβασης σε τομείς όπου κρίνονται ελλιπείς και παραμελημένοι από τις κρατικές αρχές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδοκά ότι τα παραπάνω θα ενσωματωθούν σ`ένα ενιαίο νομοθετικό ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η προστιθέμενη αξία των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας στα πλαίσια της Στρατηγικής της Λισσαβόνας εκτείνεται και στην οριοθέτηση τρόπων διακυβέρνησης, οι οποίοι θα εναρμονίζονται με τις σύγχρονες αντιλήψεις κοινωνικής οργάνωσης : δημοκρατική λειτουργία, συνεργασία ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα καθώς και ανάπτυξη οικονομικών και κοινωνικών κριτηρίων αξιολόγησης των αποτελεσμάτων τους[9].
Σήμερα, η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει το 8% των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Απασχολούνται περίπου εννέα εκατομμύρια εργαζόμενοι και καλύπτει το 7,9% της μισθωτής απασχόλησης.
Ορισμένα κράτη μέλη σκοπεύουν να εκμεταλλευτούν περισσότερο τη δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας της κοινωνικής οικονομίας, η οποία σε πολλές χώρες (Αυστρία, Γερμανία) αντιστοιχεί ήδη σε μεγάλο μερίδιο του εθνικού ΑΕΠ. Στο Βέλγιο αυτό επιτυγχάνεται μέσω ενός συστήματος συγχρηματοδότησης από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Στη Σουηδία προσφέρεται χρηματοδοτική στήριξη σε κέντρα που παρέχουν πληροφορίες και συμβουλές για την ενθάρρυνση της ίδρυσης συνεταιριστικών επιχειρήσεων και την προώθηση της επιχειρηματικότητας στην κοινωνική οικονομία. Είναι σαφές ότι η κοινωνική οικονομία δεν πρέπει να θεωρείται απλώς μέσο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και μέσο κάλυψης των αναγκών για κοινωνικές υπηρεσίες και βοήθεια που δεν καλύπτονται από την οικονομία της αγοράς.
Εφαρμογές του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα
Όσον αφορά στην Ελλάδα, κοινή διαπίστωση είναι ότι οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στον τομέα αυτό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η ιδέα ότι οι διάφορες πρωτοβουλίες «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» (που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα) συνιστούν ένα «διακριτό τομέα»,που δεν συναντάται συχνά στην ελληνική σκέψη. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από το γεγονός ότι ο τομέας αυτός δεν εμφανίζεται σε καμία από τις επίσημες στατιστικές ως διακριτή κατηγορία.
Οι τύποι των κοινωνικών επιχειρήσεων που υπάρχουν στη χώρα μας (2010)είναι :
- οι συνεταιρισμοί γυναικών (αγροτουριστικοί ή αστικοί, υπάρχουν περίπου 110 γυναικείοι συνεταιρισμοί).
- οι αγροτικοί συνεταιρισμοί
- οι αστικοί συνεταιρισμοί, στους οποίους συμμετέχουν ειδικές κοινωνικές ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν ανεργία και αποκλεισμό (στις περισσότερες περιπτώσεις άτομα με ειδικές ανάγκες).
- οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης για άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα οι οποίοι διέπονται από το νόμο 2716 / 1999.
- Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης όπου στόχος τους είναι η προώθηση της απασχόλησης σε βιώσιμες και παραγωγικές δραστηριότητες.
- Σύμφωνα με το ΦΕΚ 286/20/10/98 τα ΝΠΔΔ καθώς και οι ειδικά πιστοποιημένοι φορείς που αναπτύσσουν δραστηριότητες για άτομα με νοητική υστέρηση, αυτισμό κ.α, μπορούν να λειτουργήσουν ως προστατευμένα παραγωγικά εργαστήρια
- Κοινωνικές επιχειρήσεις οι οποίες δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της EQUAL (2001 – 2005).
- Πολιτιστικοί – Μορφολογικοί Σύλλογοι.
- Περιβαλλοντικές – Οικολογικές Οργανώσεις.
- Εθελοντικές Οργανώσεις.
Είναι προφανές ότι η γνώση για τις διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά των πρωτοβουλιών που αναπτύσσονται στον τομέα αυτό στην Ελλάδα είναι περιορισμένη. Το γεγονός αυτό, δεν έχει επιτρέψει μέχρι σήμερα τη διαμόρφωση ενός πλαισίου για συζήτηση, προβληματισμό αλλά και αντιπαράθεση σε σχέση με τη φύση και τις προοπτικές του τομέα και κατ'επέκταση με τη δυνατότητα συμβολής του στην αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων της ανεργίας, της περιθωριοποίησης, του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων.
Έτσι, οι όποιες προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων με παραγωγικό χαρακτήρα και επιχειρηματικό προσανατολισμό και στοχεύουν στην επαγγελματική ένταξη ατόμων που ανήκουν σε διάφορες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού είναι αποσπασματικές. Ταυτόχρονα έχουν συνήθως άτυπο ή/και παράτυπο χαρακτήρα (αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες, ενώσεις κλπ) και αυτό λόγω της ανυπαρξίας ενός σαφούς κανονιστικού πλαισίου για την οργάνωση και λειτουργία τους. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλές τέτοιες προσπάθειες να ακυρώνονται στην πράξη ή να οδηγούνται σε αδράνεια ή/και σε παραίτηση καθώς το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο δεν ευνοεί την ίδρυση νέων οργανωτικών μορφών όπως «κοινωνικές επιχειρήσεις», «κοινωνικοί συνεταιρισμοί» κ.α.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις στη χώρα μας έχουν κυρίως νομοθετικό και χρηματοοικονομικό χαρακτήρα.
Πιο συγκεκριμένα :
α) Απουσία νομοθετικού πλαισίου τόσο για τον τρίτο τομέα όσο και για τις κοινωνικές επιχειρήσεις η οποία λειτουργεί ανασταλτικά στην οργάνωση και ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας καθώς και νέων μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας όπως είναι η «Κοινωνική Επιχείρηση», ο «Κοινωνικός Συνεταιρισμός» κλπ, σχήματα τα οποία ήδη εμφανίζονται και λειτουργούν σε κράτη μέλη της ΕΕ.
Μόνη εξαίρεση αποτελούν οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης του Ν. 2716/99.
β) Απουσία νομοθετικού και χρηματοδοτικού πλαισίου για τις κοινωνικές επιχειρήσεις για εναλλακτικές πιστώσεις. Εμπειρικά έχει διαπιστωθεί στα κράτη μέλη της ΕΕ ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις αποκτούν ουσιαστική υπόσταση όταν συνοδεύονται από φιλόδοξα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης ή χρηματοδότησης. Η δυσκολία ανεύρεσης χρηματοδοτικών πόρων αποτελεί σημαντικότατο πρόβλημα για τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, οι οποίες για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αποτελούν επισφαλείς επιχειρήσεις και γι`αυτό δυσχεραίνεται η συμμετοχή τους στα προσφερόμενα χρηματοδοτικά προϊόντα.
γ) Απουσία κατάρτισης για την υποστήριξη των κοινωνικών επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων της κοινωνικής οικονομίας αναδεικνύει την ανάγκη για εξειδικευμένα αλλά συνάμα και πιστοποιημένα στελέχη. Είναι προφανής λοιπόν η σπουδαιότητα της εκπαίδευσης για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, καθώς αποτελεί το κατάλληλο μέσο για την κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και τη διάδοση των εννοιών και των πρακτικών εφαρμογών.
δ) Ανεπαρκείς ρυθμίσεις στη διευκόλυνση της πρόσβασης στις κοινωνικές επιχειρήσεις των ατόμων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες εισόδου στην αγορά εργασίας. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής οικονομίας θα έπρεπε να είναι η διευκόλυνση και οι ευνοϊκές ρυθμίσεις πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Τούτο, τις περισσότερες φορές δεν πετυχαίνεται λόγω έλλειψης κουλτούρας, ευαισθητοποίησης και συνειδητοποίησης ακόμη και από επαγγελματίες του χώρου.
Αποτελέσματα των ανωτέρω προβλημάτων είναι η δυσκολία στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας των κοινωνικών επιχειρήσεων, η επιβράδυνση της απασχόλησης ατόμων που αντιμετωπίζουν αποκλεισμό, η απογοήτευση των δρώντων στον τομέα (επιχειρηματιών, απασχολούμενων, εθελοντών) και η μείωση της κοινωνικά προστιθέμενης αξίας που οι επιχειρήσεις, οι οργανισμοί και οι εθελοντικές δραστηριότητες του 3ου τομέα μπορούν να παράγουν.
Σημειώσεις.Τα πράγματα αλλάζουν,και ότι νεώτερο υπάρχει θα βρίσκεται σαν ανάρτηση στην αρχική σελίδα. Το τελευταίο νομοσχέδιο για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις,ο Ν. 4019/2011 (ΦΕΚ Α΄216), βρίσκεται στη σελίδα Κοινωνική Οικονομία.
Τα κοινωνικά κινήματα αντιμετωπίζουν κριτικά τις πρωτοβουλίες της κοινωνικής οικονομίας. Τούτο δικαιολογείται ιδιαίτερα υπό το βάρος των ελλειμμάτων και της περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής των κυβερνήσεων. Μέσα σ`αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική οικονομία χαρακτηρίζεται ως μια επιπλέον απειλή υποκατάστασης θέσεων απασχόλησης, καθώς και μια στρατηγική αποδέσμευσης του Κράτους από τις συγκεκριμένες λειτουργίες του.
Ο Α. Giddens γράφει χαρακτηριστικά: «Η κυβέρνηση μπορεί να ενεργεί σε συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ώστε από κοινού να προάγουν την ανανέωση και την ανάπτυξη της κοινότητας. Την οικονομική βάση αυτής ακριβώς της συνεργασίας αποκαλώ νέα μεικτή οικονομία. Η οικονομία αυτή μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο αν εκσυγχρονιστούν σε βάθος οι ήδη υπάρχοντες θεσμοί πρόνοιας».Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας δεν θα πρέπει να θεωρείται κυρίαρχος ούτε όμως να υποβαθμίζεται σε σχέση με τη δημόσια οικονομία. Παρόλο ταύτα, φαίνεται να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά άλλοτε για να αντικαταστήσει τις δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες παρουσιάζουν αδυναμίες και άλλοτε πάλι για να αναπληρώσει τους χώρους εκείνους που δεν προτίθενται να καλύψουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ένας τέτοιος συμβιβασμός επιφέρει αυτόματα έναν κοινωνικό αποκλεισμό με τη λειτουργία ενός τομέα υπηρεσιών αμφιλεγόμενης ποιότητας για τις ευάλωτες ομάδες οι οποίες δεν έχουν τα μέσα να προσφύγουν στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, η παραπάνω παραχώρηση θα ενίσχυε τόσο την προσωρινή απασχόληση όσο και τους χαμηλούς μισθούς και θα συνέβαλε στον κοινωνικό στιγματισμό κυρίως στο επίπεδο εκείνο όπου θα έπρεπε να αποδεχθούμε αυτές τις θέσεις εργασίας ως ένα μέσο οικονομικής υποστήριξης.
Είναι προφανές ότι οι παραπάνω συνέπειες απέχουν πολύ από τον πραγματικό χαρακτήρα της κοινωνικής οικονομίας ή οικονομίας της αλληλεγγύης. Είναι σημαντικό ότι η έννοια της κοινωνικής οικονομίας πρέπει να αναφέρεται για να αναδείξει τις σύγχρονες προκλήσεις και ειδικότερα την κρίση της απασχόλησης και του Κράτους Πρόνοιας στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Περιμένουμε από την κοινωνική οικονομία να συμβάλλει στην επίλυση των κρίσεων, εντούτοις ο σχεδιασμός της ποικίλλει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα : «στις ισπανόφωνες χώρες μιλάνε συνήθως με τον όρο της «λαϊκής οικονομίας» ή της «οικονομίας της εργασίας» ή ακόμη και της «οικονομίας της αλληλεγγύης».
Οι αγγλοσάξονες χρησιμοποιούν τον όρο «οικονομία ή ανάπτυξη της κοινότητας» (community development).
Στη Γαλλία και τη Φινλανδία ανατρέχουμε σε όρους κοινωνικής οικονομίας (βλέπε μορφή συνεταιρισμών). Όλες αυτές οι διαφορετικές ορολογίες παραπέμπουν σε μια μεγάλη γκάμα διαφορετικών μορφών των οργανώσεων με σκοπό την ενδυνάμωση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Γενικά θα λέγαμε ότι ισχύει η ιδέα του «τρίτου τομέα», μεταξύ του παραδοσιακού και ιδιωτικού τομέα».
Κατά κάποιο τρόπο, η εξέλιξη της κοινωνικής οικονομίας στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά και γενικότερα, θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων, τόσο από τις εντάσεις ανάμεσα στα κοινωνικά κινήματα και το Κράτος, όσο και από τους μεταξύ τους εκφραζόμενους συμβιβασμούς.
Επιπλέον, οι επιφυλάξεις και αποκλίσεις τους εξηγούνται από το εξής γεγονός : τα κοινωνικά κινήματα δεν είναι μονοδιάστατα, ακροβολίζονται ανάμεσα στην «κοινωνική» τους διάσταση - μια διάσταση διεκδίκησης και ταυτόχρονα αμφισβήτησης του υπερισχύοντος μοντέλου ανάπτυξης - και στην «οικονομική» τους διάσταση - εκείνη της συμμετοχής στην ανάδειξη ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης.
Εξάλλου, τα διακυβεύματα που ανακύπτουν από την ύπαρξη του τομέα αυτού είναι βαθιά πολιτικά. Παρά τις αμφισβητήσεις και αποκλίσεις είναι ξεκάθαρο το εξής : « τα κοινωνικά κινήματα δεν θα πρέπει να επιτρέψουν αφενός στο Κράτος να καθορίσει αποκλειστικά την έννοια και τα όρια της κοινωνικής οικονομίας καθώς και τους τρόπους ανάπτυξης αυτής και αφετέρου στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να ορίσουν την οικονομική ανάπτυξη .
Απαιτείται λοιπόν συστηματική διαπραγμάτευση και κινητοποίηση. Είναι βέβαιο πως δεν είναι ακόμη καθορισμένη η θέση που θα μπορούσε να αποκτήσει η κοινωνική οικονομία σ`ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. Και τούτο προκύπτει καθόσον ακόμη δεν έχουν αποσαφηνιστεί τα αίτια και η φύση της κρίσης που χαρακτηρίζει το Κράτος Πρόνοιας και κατά συνέπεια των στρατηγικών που θα του επέτρεπαν να ξεφύγει από αυτή.
Η κοινωνική οικονομία δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελέσει Δούρειο Ίππο σε μια πιθανή αποδέσμευση των ευθυνών του κράτους, αντίθετα επιβάλλεται να απαιτήσει από αυτό «να αναλάβει τις κοινωνικές ευθύνες του και να διασφαλίσει τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών».
Η συνύπαρξη Κράτους – Αγοράς προϋποθέτει την αναγνώριση των δυνατοτήτων της κοινωνικής οικονομίας σε όρους ενδυνάμωσης του κοινωνικού ιστού και των αστικών δεσμών.
Η θέση και ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας παραμένει διφορούμενος : είτε θεωρηθεί για τους μεν μια ουσιαστική και αποτελεσματική κοινωνική πρόθεση η οποία επιτρέπει σε μια κοινωνία της αγοράς να αμβλύνει το βάρος της παγκοσμιοποίησης (ανεργία και αποκλεισμός), είτε θεωρηθεί για τους δε το άλλοθι του νεοφιλελευθερισμού, πάντως θα μπορούσε πραγματικά να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό πρότυπο επιχειρηματικότητας το οποίο αντιλαμβάνεται διαφορετικά τις σχέσεις μεταξύ Οικονομίας και Κοινωνίας. Απομένει λοιπόν να διαλέξει στρατόπεδο και να αλλάξει το πλαίσιο λόγου της ώστε να αποτραπεί τόσο η περιθωριοποίησή της, όσο και η ταύτισή της με την νεοφιλελεύθερη αντίληψη για την οικονομία.
Τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής οικονομίας
Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη διφορούμενη έννοια της «κοινωνικής οικονομίας». Ο συνδυασμός των εννοιών αυτών – το ίδιο ευρείς – επιτρέπει στον καθένα να σχεδιάσει και να αναπτύξει την αντίληψή του για την κοινωνική οικονομία επιμένοντας άλλοτε στο κοινωνικό κομμάτι και άλλοτε στο οικονομικό. Παρόλο που οι όροι οι οποίοι υιοθετούνται από τα κράτη ποικίλουν, είναι σίγουρο ότι αναφέρονται όλοι στην ύπαρξη ενός «τρίτου τομέα» μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
Υπάρχουν δύο αλληλοσυμπληρωματικές προσεγγίσεις θεώρησης της κοινωνικής οικονομίας. Η πρώτη θεσμική προσέγγιση αφορά στην καταγραφή των τριών βασικών συνιστωσών της κοινωνικής οικονομίας :
• Συνεταιρισμοί
• Ασφαλιστικές επιχειρήσεις καθώς και ο κλάδος της κοινωνικό – ιατρικής δραστηριότητας
• Διάφορες ενώσεις οικονομικής δραστηριότητας οι οποίες παράγουν αγαθά ή / και προσφέρουν υπηρεσίες στον πολιτιστικό, κοινωνικό και αθλητικό τομέα, αλλά επίσης και στον τομέα της εκπαίδευσης, της συνεργασίας, και της ανάπτυξης .
Στην πραγματικότητα, οι τρεις παραπάνω συνιστώσες δεν είναι καινούργιες. Στον προηγούμενο ακόμη αιώνα, οι ιδρυτές των συνεταιρισμών, των συλλογικών επικουρικών ταμείων καθώς και άλλων ενώσεων θεωρούσαν την κοινωνική οικονομία ως μια εναλλακτική λύση, ικανή να διορθώσει, να συμπληρώσει και να στηρίξει, όχι όμως να αντικαταστήσει το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.
Η δεύτερη προσέγγιση, περισσότερο «κανονιστική ή ηθική», αφορά στην υπογράμμιση εκείνων των χαρακτηριστικών – κοινών άλλωστε στο σύνολο των οργανισμών της κοινωνικής οικονομίας – τα οποία αναφέρονται τόσο σε επίπεδο δραστηριότητας όσο και στους τρόπους εσωτερικής οργάνωσης τους.
«Η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει τις οικονομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων, κυρίως με τη μορφή συνεταιρισμών, ενώσεων και συντεχνιών, όπου το στοιχείο της ηθικής υποδηλώνεται μέσω των παρακάτω αρχών και κανόνων λειτουργίας τους» :
• βασικός στόχος είναι η παροχή υπηρεσιών στα μέλη τους ή στην κοινότητα και όχι στην αποκόμιση κέρδους (επανεπενδυόμενο άλλωστε στην επιχείρηση)
• αυτονομία στη διαχείριση
• δημοκρατικές και συμμετοχικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων
• προτεραιότητα στο άτομο και την εργασία.
Βιβλιογραφία
Bardos – Fétronyi, « Comprendre l’économie sociale et solidaire », Chronique sociale, Lyon, Couleurs Livres, Charleroi, 2004.
Conseil Wallon de l’économie sociale, 1990 et Conseil Central de l’économie sociale, 1990.
Defourny J., Develtere P., « Jalons pour une clarification des débats sur l’économie sociale », ADA – Appui sur le Développement Autonome – ADA Dialogue, numéro 2, 1997.
Eme B., Gardon L., Laville J-L., « L’économie sociale en pratique », Transversales, Sciences et Cultures, numéro 39, mai - juin 1996.
Giddens A., « Ο τρίτος δρόμος. Η ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας. Πόλις, Αθήνα, 1999.
Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Χρυσάκης Μ., Ζιώμας Δ., Καραμητοπούλου Ν., Χατζαντώνης Δ., «Προοπτικές Απασχόλησης στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας» Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2002.
Εθνικό Θεματικό Δίκτυο «Δραστηριότητες στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας» στα πλαίσια της ημερίδας στο Ζάππειο στις 20/9/2005.
Κείμενα ΕΕ.
Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 22 και 23 Μαρτίου 2005. Βρυξέλλες,doc 7619/05 CONCL.1.
Ανακοίνωση από την Επιτροπή προς το Συμβούλιο «Κοινή Έκθεση για την κοινωνική ένταξη» η οποία συνοψίζει τα αποτελέσματα της εξέτασης των εθνικών δράσεων για την κοινωνική ένταξη (2003 -2005), Βρυξέλλες 12 Δεκεμβρίου 2003 COM (2003)773 FINAL SEC(2003) 1425.
EQUAL.Εθνικό Θεματικό Δίκτυο «Δραστηριότητες στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας» που οργανώθηκε στο Ζάππειο στις 20/9/2005.
Η αντι-τράπεζα της Πάντοβας BANCA ETICA
Ένα εναλλακτικό τραπεζικό ίδρυμα ανθεί στην Ιταλία. Λειτουργεί με δημοκρατία, διαφάνεια και όραμα και συναλλάσσεται με μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και με ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
No profit
Ποια ακριβώς είναι η ιδιαιτερότητα αυτής της τράπεζας; Πρόκειται για έναν οργανισμό που υποστηρίζει και υποστηρίζεται από τις οργανώσεις no profit και την οικονομία της αλληλεγγύης, ενθαρρύνει τη διεθνή συνεργασία, χρηματοδοτεί πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, μέσα και έξω από την Ιταλία.
Το πολιτιστικό της τμήμα συμμετείχε στο πρόσφατο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στη Βραζιλία, ενώ σημαντική είναι η συμβολή της στην ενίσχυση αγροτικών συνεταιρισμών, κυρίως γυναικών, σε χώρες του τρίτου κόσμου.
Λειτουργεί με τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια, με συμμετοχικές διαδικασίες και δημοκρατία. Οι αποφάσεις λαμβάνονται κατά κεφαλήν, «ένα κεφάλι, μία ψήφος», ανεξάρτητα από τον αριθμό των μετοχών που ενδεχομένως διαθέτει ο καθένας, προκειμένου να δοθεί έμφαση στην προτεραιότητα των ανθρώπων έναντι του κεφαλαίου.
Οι μέτοχοι είναι οργανωμένοι σε συλλόγους κατά γεωγραφικές περιοχές, ώστε να υπάρχει καλύτερη επαφή με την τοπική πραγματικότητα και να αναδύονται οι τοπικές ανάγκες. Η τράπεζα διοικείται από διοικητικό συμβούλιο το οποίο εκλέγεται από τους μετόχους και απαρτίζεται αποκλειστικά από μετόχους, ενώ πλαισιώνεται και από ισχυρά ελεγκτικά όργανα όπως : επιτροπή ηθικής δεοντολογίας, επιτροπή τήρησης των αποφάσεων του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και επιτροπή για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον είναι άλλωστε από τα βασικά μελήματα της τράπεζας, σε σημείο που συχνά την αποκαλούν «Πράσινη Τράπεζα».
Άλλα μυαλά
Η Banca Etica ιδρύθηκε το 1999 στην Πάντοβα, όπου παραμένει το κεντρικό της κατάστημα, από 22 οργανώσεις μεταξύ των οποίων πολλές περιβαλλοντικές και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς της συνίσταται στη χρηματοδότηση προγραμμάτων που εκπονούνται σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση ή άλλους φορείς, και ταυτοχρόνως στοχεύουν στην αναθέρμανση της τοπικής οικονομίας, στην αντιμετώπιση άμεσων προβλημάτων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων (όπως άνεργοι, μετανάστες, αποφυλακισθέντες), στην ενθάρρυνση για τη δημιουργίας συνεταιριστικών μορφών δράσης, στην τόνωση του κοινωνικού ιστού.
Ανάποδα κριτήρια!
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κριτήρια (60 συνολικά) τα οποία οφείλουν να τηρούν οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να πάρουν δάνειο από την Banca Etica. Κριτήρια που, μαζί με τις συμμετοχικές διαδικασίες, καθρεφτίζουν τη φιλοσοφία της και συνιστούν την ειδοποιό διαφορά της έναντι του ανταγωνισμού.
Στα κριτήρια περιλαμβάνονται:
* Η δημοκρατική λειτουργία της επιχείρησης: συχνότητα σύγκλησης συνελεύσεων, διασπορά των μετοχών, παρουσία εργαζομένων στις επιτροπές διοίκησης, διαφάνεια, οι ίσες ευκαιρίες που παρέχει (έλλειψη διακρίσεων ως προς το φύλο, το χρώμα και την καταγωγή).
* Ο σεβασμός στο περιβάλλον: μείωση των ρύπων που εκπέμπονται, μείωση στην κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών, συνεχή μέτρα βελτίωσης στον τομέα αυτό.
* Άλλες σημαντικές προϋποθέσεις αφορούν την κοινωνική χρησιμότητα του προϊόντος/υπηρεσίας που παράγεται, ο σεβασμός στα δικαιώματα των εργαζομένων (τήρηση των συμβάσεων, συνθήκες και ασφάλεια εργασίας, επιμορφωτικά προγράμματα), η προαγωγή του εθελοντισμού και η κοινωνική ευαισθησία απέναντι στα ασθενέστερα στρώματα (παρουσία μεταναστών και ατόμων με ειδικές ανάγκες μεταξύ των εργαζομένων)
Κείμενο:ΤΕΡΕΖΑ ΚΟΡΒΙΝΟ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΣ
Δημοσιεύθηκε στο ένθετο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ( τον 3ο του 2009)
Οι συλλογικότητες που ίδρυσαν την Banca Etica
Ιδρυτικά μέλη
ARCI (Associazioni Ricreative Culturali Italiane)
(Δίκτυο Πολιτιστικών Συλλόγων Ιταλίας). Ιδρύθηκε πριν από 52 χρόνια. Έχει 1.203.840 μέλη http://www.arci.it/
Associazione Botteghe del Commercio Equo Solidale
(Ένωση Kαταστημάτων Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου). Ιδρύθηκε το 1991. Περιλαμβάνει ένα δίκτυο 126 μη κερδοσκοπικών οργανισμών.www.assobdm.it
Associazione Italiana Agricoltura Biologica
( Ένωση Βιολογικής Καλλιέργειας). Λειτουργεί εδώ και 20 χρόνια. Περιλαμβάνει 18 οργανώσεις από διαφορετικούς νομούς.
http://www.aiab.it/
Consorzio Gino Mattarelli
Εθνική Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών. Ιδρύθηκε το 1987. Συνεταιριστική οργάνωση 3ου βαθμού. Περιλαμβάνει 81 εθνικές ενώσεις, που εκπροσωπούν 1.200 συνεταιρισμούς.
http://www.cgm.coop/
Cooperativa Oltremare
Συνεταιρισμός «Πέρα από τη θάλασσα». Ιδρύθηκε το 1991 και προωθεί το το Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο.
http://www.coopoltremare.it/
Cooperazione Terzo Mondo (CTM-Altromercato)
Συνεταιρισμός «Τρίτος Κόσμος» (CTN- Άλλο- εμπόριο). Μη κερδοσκοπική ένωση που περιλαμβάνει 130 συλλόγους και συνεταιρισμούς που δραστηριοποιούνται στην οικονομία της αλληλεγγύης.
http://www.altromercato.it/
Consorzio Etimos (ex Ctm-Mag)
(κονσόρτσιουμ Etimos- πρώην Ctm-mag) Ιδρύθηκε το 1999, με στόχο την ενίσχυση προγραμμάτων μικροπιστώσεων σε συνεταιρισμούς στις αναπτυσσόμενες χώρες του Νότου.
http://www.etimos.it/
Emmaus Italia
Κίνημα που δημιουργήθηκε το 1949, για την εξάλειψη της φτώχειας και της κοινωνικής αδικίας. Διαθέτει περισσότερες από 327 ομάδες σε 40 χώρες του κόσμου. Αξιοποιεί ό,τι «πετιέται» στην καταναλωτική μας κοινωνία.
http://www.emmaus.it/
Fiba - Cisl Brianza
Είναι η Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ιταλίας. Έχει 83.000 μέλη. Ιδρύθηκε πριν από 50 χρόνια.
www.fiba.it
Gruppo Abele
Ομάδα Αμπέλε. Δημιουργήθηκε το 1965. Ασχολείται με προβλήματα ναρκωτικών, αλκοολισμού, aids, περιθωριοποιημένων ατόμων. Με κέντρα υποδοχής, δράση στο δρόμο και εκδόσεις, προσπαθεί να διαμορφώσει μια κουλτούρα κοινωνικής αλληλεγγύης.
http://www.gruppoabele.org/
Mag2 Finance Milano
Συνεταιριστικό ταμείο αλληλεγγύης. Ιδρύθηκε το 1980. Χορηγεί πιστώσεις σε άτομα και οργανώσεις που δεν έχουν πρόσβαση σε παραδοσιακούς πιστωτικούς οργανισμούς. Στο κέντρο του ενδιαφέροντός του η κοινωνία, η οικολογία, η υπεύθυνη κατανάλωση, η ενημέρωση και ο πολιτισμός.
http://www.mag2.it/
Mag Venezia
Αυτοδιαχειριζόμενο ταμείο αλληλεγγύης με πολιτιστική δραστηριότητα στην περιοχή της Βενετίας. Ιδρύθηκε το 1992.
http://www.magvenezia.it/
Mani Tese
Ιδρύθηκε το 1964. Μη κυβερνητική οργάνωση που αναζητά νέες σχέσεις ανάμεσα στους λαούς, βασισμένες στη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη. Έχει χρηματοδοτήσει 2.100 προγράμματα ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο. Στόχος της είναι η αυτάρκεια και ο αυτοπροσδιορισμός των τοπικών κοινωνιών.
http://www.manitese.it/
Overseas
Σύλλογος που ιδρύθηκε το 1971. Αναπτύσσει δράση κυρίως στη Σιέρα Λεόνε, στην Ινδία, στη Χιλή και στη Βραζιλία, με τους αγρότες, τους τεχνίτες, την υγεία και την εκπαίδευση στις τοπικές κοινωνίες.
http://www.overseas-onlus.org/
ACLI (Associazioni Cristiane Lavoratori Italiani )
(Χριστιανικά Συνδικάτα Ιταλών Εργαζομένων). Λειτουργεί εδώ και 60 χρόνια. Έχει 950.000 μέλη .
http://www.acli.it/
AGESCI (Associazione e Guide e Scout Cattolici Italiani)
Σύλλογος Ιταλών Καθολικών Οδηγών και Προσκόπων. Ιδρύθηκε το 1974. Έχει 177.000 μέλη
http://www.agesci.org/
Unione Italiana Sport per Tutti
Ιταλική Αθλητική Ένωση «Αθλητισμός για Όλους». Περιλαμβάνει 14.000 συλλόγους που εκπροσωπούν περισσότερα από ένα εκατομμύριο άτομα. Προασπίζεται το δικαίωμα όλων στον αθλητισμό, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο περιβάλλον.
http://www.uisp.it/
Unione Sindacale Territoriale Cisl Brianza
Τοπική οργάνωση στην Μπριάντζα, της Cisl, μιας από τις μεγαλύτερες εργατικές συνομοσπονδίες της Ιταλίας.
http://www.cislbrianza.it/
******
Το κείμενο-κάλεσμα για την ίδρυση μιας εναλλακτικής τράπεζας στην Ελλάδα αποσύρθηκε,γιατί η προσπάθεια δεν κατέληξε σε κάποιο αποτέλεσμα.
Ανανέωση σελίδας.14/9/2012-21/11/2012-14/11/2013
.jpg)
Αλυκές Λευκάδας(1963)Φωτογράφος.Κώστας Μπαλάφας
Οικολογία είναι η μελέτη των οργανισμών σε σχέση με το περιβάλλον τους.Ενδιαφέρεται για την εσωτερική τους αλληλοσύνδεση και την εξωτερική τους εξάρτηση, την συμβίωση.Τι είναι αυτό λοιπόν που συνιστά το άμεσο περιβάλλον των ανθρώπινων όντων;
Πρώτα και πάνω από κάθε άλλο, είναι "οι άλλοι άνθρωποι". Αρκετοί οικολόγοι ωστόσο, εκτός από μερικές σεβαστές εξαιρέσεις, προσπερνούν αυτό το αυταπόδεικτο στάδιο και «προχωρούν» για ν’ ασχοληθούν αποκλειστικά με τα ζώα, τα φυτά και την υπόλοιπη φύση. Πρόκειται για μία παράξενη αντιστροφή, γιατί κάποιος θα νόμιζε ότι ακόμη και μία επιφανειακή θεώρηση φανερώνει πως όλα τα τρομερά πράγματα που προκαλούμε στο φυσικό μας περιβάλλον οφείλονται σε εκείνα που οι άνθρωποι κάνουμε ο ένας στον άλλον, λόγω της απληστίας, της αναζήτησης κέρδους, των τυφλών δυνάμεων της αγοράς, των αυτοκρατοριών, της εκμετάλλευσης, της αδιαφορίας, του πολέμου και του εξαναγκασμού.
Αυτά είναι όλα ανθρώπινα, δηλαδή κοινωνικά ζητήματα και συνεπώς, αν θέλουμε πράγματι να γίνουμε σωστοί απέναντι στην φύση, πρέπει ουσιαστικά να γίνουμε προηγουμένως σωστοί απέναντι στους συνανθρώπους μας.
Για αυτό και μιλάμε για Κοινωνική οικολογία.
Οι βιοκεντρικοί οικολόγοι κάνουν το λάθος να παίρνουν τα συμπτώματα για αιτίες. Βέβαια δεν είναι λάθος ν’ αντιμετωπίζεις τα συμπτώματα από φόβο μήπως ο ασθενής πεθάνει, αλλά το κλειδί στο πρόβλημα παραμένει πάντοτε ο εντοπισμός των αιτίων. Υπάρχουν βέβαια και διάφοροι «πράσινοι» που μιλάνε για αποκέντρωση, πίστη στην ισότητα, μικρές ομάδες και ανάδραση, τα βάζουν όλα αυτά στα προγράμματά τους, αλλά παραμένουν εκεί, στα χαρτιά. Στην πρακτική (που αυτή μετράει) οι παλιές απόψεις του συγκεντρωτισμού θεωρούνται κάτι παραπάνω από δεδομένες. Και αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι από τους «ρεάλος» (πραγματιστές) στην Γερμανία έκαναν όσα έκαναν και γιατί το κίνημα των Πράσινων κατέληξε τόσο πολυδιασπασμένο και από αυτούς παίρνουμε μόνον την φράση «μία Πράσινη κυβέρνηση θα…», ενώ ακολουθούν κατάλογοι εκατοντάδων σοβαρών «ζητημάτων», τα οποία όμως δεν προσθέτουν σχεδόν τίποτε αφού δεν τολμούν να πυροδοτήσουν κάποιο τολμηρό όνειρο.
Σε αυτή την περίπτωση, η οικολογία ταΐζει απλώς τις προσωπικές – πολιτικές φιλοδοξίες των υποψηφίων βουλευτών και χρεώνει την γη με κάποιες ακόμα χαμένες θεωρίες.
Δεν υπάρχει κανένα απολύτως μέλλον σε αυτόν τον δρόμο και αυτό είναι οφθαλμοφανές.
Οι οργανώσεις* «Φίλοι της Γης» και «Greenpeace» είναι λίγο καλύτεροι γιατί ασχολούνται με επείγοντα και άμεσα περιβαλλοντικά προβλήματα εδώ και τώρα, και με το τι θα μπορούσε να γίνει με αυτά από τις παρούσες αρχές, δημόσιες και ιδιωτικές.
Αλλά και αυτοί παίρνουν τα συγκεντρωτικά πολιτικά συστήματα ως δεδομένα, αγνοούν την κοινωνική οικολογία και καλουπώνουν τους εαυτούς τους στα αμερικανικά πρότυπα με τα οποία εξαρτώνται από μία χούφτα άκρως ανταγωνιστικών επαγγελματιών (καθώς υποστηρίζονται από απροσδιορίστου καθαρότητας «μέλη» στην αγωνιώδη προσπάθειά τους για «εξεύρεση πόρων»).
Και οι δύο οργανώσεις κάνουν καλή δουλεία μέχρι έναν βαθμό, αλλά δίχως ν’ απειλούν κανένα κατεστημένο.
Ανάμεσα στις οικολογικές οργανώσεις αυτού του είδους δεν υπάρχει καμία σοβαρή δέσμευση για αυτόνομη λαϊκή αυτό-κινητοποίηση.
Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε στο όνομα πια της Κοινωνικής οικολογίας είναι να πάμε πίσω στο πρώτο τετράγωνο, να ξεχάσουμε τα πάντα για τα πολιτικά κόμματα και να προσπαθήσουμε να φέρουμε στην φαντασία μας πώς θα ήταν η αυθεντική ανθρώπινη κλίμακα αυτοκυβέρνησης, ελεύθερη από όλους τους τρόμους που αναφέραμε παραπάνω.
Γιατί άραγε αυτό το θεωρούν κάποιοι τόσο δύσκολο; Όλων των ειδών τα ζώα και τα φυτά σχετίζονται το ένα με το άλλο αποκλειστικά με έναν, κατάλληλο για την κάθε περίπτωση, αρμονικό συμβιωτικό τρόπο. Γιατί όχι και οι άνθρωποι;
Οι Κοινωνικοί οικολόγοι καλούνται πλέον να συλλάβουν μία μεταπολιτική κοινωνία που δεν θα γνωρίζει το εθνοκράτος ή την αυτοκρατορία. Στην αρχή βέβαια μόνον μερικοί θα προσλάβουν αυτή την εικόνα. Οι πολλοί, βυθισμένοι στην παθητικότητα και την αδράνεια, θα την προσλάβουν αργότερα, όταν το παρόν σύστημα θα καταρρεύσει εκ των έσω και τότε θα πρέπει να υπάρχει εκεί κάτι το καινούργιο που θ’ απαιτεί την ίδια την επιβίωση.Του Πήτερ Κάντογκαν .
*Το κείμενο είναι παλιό,και πολλά έχουν αλλάξει από τότε.
Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 21 της «Ανοιχτής Πόλης», το Φεβρουάριο του 1990.
Προφητικό κείμενο δε βρίσκετε;
Πηγή
Η κοινωνική οικονομία και η οικονομία της αλληλεγγύης στα κείμενα των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών.
Ακολουθούν κάποια άρθρα σχετικά με την Κοινωνική οικονομία και την οικονομία της αλληλεγγύης, όπως την ορίζουν τα επίσημα όργανα της Ευρώπης.
Η αύξηση των ποσοστών της ανεργίας και της φτώχειας στην Ευρώπη είχε ως αποτέλεσμα μεταξύ άλλων και την εμφάνιση νέων μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, σαν αντιστάθμισμα για την κάλυψη των νέων αναγκών, ενόψει της αδυναμίας των κρατών να σχεδιάσουν αποτελεσματικές πολιτικές. Η παρατεταμένη κρίση του Κράτους Πρόνοιας επέτρεψε την άνοδο μιας νέας μορφής κοινωνικής οικονομίας, την επονομαζόμενη «οικονομία της αλληλεγγύης». Πρόκειται για μια μορφή κοινωνικής οικονομίας που προσανατολίζεται στις πρωτοβουλίες εκείνες που προάγουν την τοπική ανάπτυξη, στην επανένταξη των μακροχρόνια ανέργων και στην καταπολέμηση του αποκλεισμού ομάδων του πληθυσμού.
Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση (ΕΣΑ)
Ήδη από το 1994, η αναζήτηση ενός νέου προτύπου «βιώσιμης ανάπτυξης» αποτέλεσε αντικείμενο προβληματισμού στο πλαίσιο του 10ου κεφαλαίου του Λευκού Βιβλίου για την «Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση», από όπου προκύπτει η αναγκαιότητα διερεύνησης του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνική οικονομία στην προώθηση της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών. Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής του Λουξεμβούργου για την Απασχόληση, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας αποτελεί έναν από τους τέσσερις πυλώνες της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. Ειδικότερα, στο πλαίσιο του εν λόγω πυλώνα γίνεται ρητή αναφορά στην αναγκαιότητα του να αναλάβουν τα κράτη μέλη συγκεκριμένη δράση για την προώθηση της απασχόλησης στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον από εδώ και στο εξής, αρχίζοντας από τη θέσπιση των νέων κανονισμών των Διαρθρωτικών Ταμείων και ιδιαίτερα του Ε.Κ.Τ., του νέου Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα κ.α., συμπεριλαμβάνεται πλέον ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας ως επιμέρους στρατηγικός στόχος για την απασχόληση[8].
Τονίζεται ότι η συνεισφορά δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης αλλά και στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής.
Πιο συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας αναζητούν την ισορροπία ανάμεσα στη δημιουργία πόρων και αφετέρου στη συνοχή της κοινωνίας, κυρίως μέσω καινοτόμων μορφών αλληλεγγύης, αναδιανομής και παρέμβασης σε τομείς όπου κρίνονται ελλιπείς και παραμελημένοι από τις κρατικές αρχές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδοκά ότι τα παραπάνω θα ενσωματωθούν σ`ένα ενιαίο νομοθετικό ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η προστιθέμενη αξία των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας στα πλαίσια της Στρατηγικής της Λισσαβόνας εκτείνεται και στην οριοθέτηση τρόπων διακυβέρνησης, οι οποίοι θα εναρμονίζονται με τις σύγχρονες αντιλήψεις κοινωνικής οργάνωσης : δημοκρατική λειτουργία, συνεργασία ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα καθώς και ανάπτυξη οικονομικών και κοινωνικών κριτηρίων αξιολόγησης των αποτελεσμάτων τους[9].
Σήμερα, η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει το 8% των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Απασχολούνται περίπου εννέα εκατομμύρια εργαζόμενοι και καλύπτει το 7,9% της μισθωτής απασχόλησης.
Ορισμένα κράτη μέλη σκοπεύουν να εκμεταλλευτούν περισσότερο τη δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας της κοινωνικής οικονομίας, η οποία σε πολλές χώρες (Αυστρία, Γερμανία) αντιστοιχεί ήδη σε μεγάλο μερίδιο του εθνικού ΑΕΠ. Στο Βέλγιο αυτό επιτυγχάνεται μέσω ενός συστήματος συγχρηματοδότησης από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Στη Σουηδία προσφέρεται χρηματοδοτική στήριξη σε κέντρα που παρέχουν πληροφορίες και συμβουλές για την ενθάρρυνση της ίδρυσης συνεταιριστικών επιχειρήσεων και την προώθηση της επιχειρηματικότητας στην κοινωνική οικονομία. Είναι σαφές ότι η κοινωνική οικονομία δεν πρέπει να θεωρείται απλώς μέσο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, αλλά και μέσο κάλυψης των αναγκών για κοινωνικές υπηρεσίες και βοήθεια που δεν καλύπτονται από την οικονομία της αγοράς.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, κοινή διαπίστωση είναι ότι οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στον τομέα αυτό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η ιδέα ότι οι διάφορες πρωτοβουλίες «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» (που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα) συνιστούν ένα «διακριτό τομέα»,που δεν συναντάται συχνά στην ελληνική σκέψη. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από το γεγονός ότι ο τομέας αυτός δεν εμφανίζεται σε καμία από τις επίσημες στατιστικές ως διακριτή κατηγορία.
Οι τύποι των κοινωνικών επιχειρήσεων που υπάρχουν στη χώρα μας (2010)είναι :
- οι συνεταιρισμοί γυναικών (αγροτουριστικοί ή αστικοί, υπάρχουν περίπου 110 γυναικείοι συνεταιρισμοί).
- οι αγροτικοί συνεταιρισμοί
- οι αστικοί συνεταιρισμοί, στους οποίους συμμετέχουν ειδικές κοινωνικές ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν ανεργία και αποκλεισμό (στις περισσότερες περιπτώσεις άτομα με ειδικές ανάγκες).
- οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης για άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα οι οποίοι διέπονται από το νόμο 2716 / 1999.
- Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης όπου στόχος τους είναι η προώθηση της απασχόλησης σε βιώσιμες και παραγωγικές δραστηριότητες.
- Σύμφωνα με το ΦΕΚ 286/20/10/98 τα ΝΠΔΔ καθώς και οι ειδικά πιστοποιημένοι φορείς που αναπτύσσουν δραστηριότητες για άτομα με νοητική υστέρηση, αυτισμό κ.α, μπορούν να λειτουργήσουν ως προστατευμένα παραγωγικά εργαστήρια
- Κοινωνικές επιχειρήσεις οι οποίες δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της EQUAL (2001 – 2005).
- Πολιτιστικοί – Μορφολογικοί Σύλλογοι.
- Περιβαλλοντικές – Οικολογικές Οργανώσεις.
- Εθελοντικές Οργανώσεις.
Είναι προφανές ότι η γνώση για τις διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά των πρωτοβουλιών που αναπτύσσονται στον τομέα αυτό στην Ελλάδα είναι περιορισμένη. Το γεγονός αυτό, δεν έχει επιτρέψει μέχρι σήμερα τη διαμόρφωση ενός πλαισίου για συζήτηση, προβληματισμό αλλά και αντιπαράθεση σε σχέση με τη φύση και τις προοπτικές του τομέα και κατ'επέκταση με τη δυνατότητα συμβολής του στην αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων της ανεργίας, της περιθωριοποίησης, του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων.
Έτσι, οι όποιες προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων με παραγωγικό χαρακτήρα και επιχειρηματικό προσανατολισμό και στοχεύουν στην επαγγελματική ένταξη ατόμων που ανήκουν σε διάφορες ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού είναι αποσπασματικές. Ταυτόχρονα έχουν συνήθως άτυπο ή/και παράτυπο χαρακτήρα (αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες, ενώσεις κλπ) και αυτό λόγω της ανυπαρξίας ενός σαφούς κανονιστικού πλαισίου για την οργάνωση και λειτουργία τους. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλές τέτοιες προσπάθειες να ακυρώνονται στην πράξη ή να οδηγούνται σε αδράνεια ή/και σε παραίτηση καθώς το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο δεν ευνοεί την ίδρυση νέων οργανωτικών μορφών όπως «κοινωνικές επιχειρήσεις», «κοινωνικοί συνεταιρισμοί» κ.α.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις στη χώρα μας έχουν κυρίως νομοθετικό και χρηματοοικονομικό χαρακτήρα.
Πιο συγκεκριμένα :
α) Απουσία νομοθετικού πλαισίου τόσο για τον τρίτο τομέα όσο και για τις κοινωνικές επιχειρήσεις η οποία λειτουργεί ανασταλτικά στην οργάνωση και ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας καθώς και νέων μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας όπως είναι η «Κοινωνική Επιχείρηση», ο «Κοινωνικός Συνεταιρισμός» κλπ, σχήματα τα οποία ήδη εμφανίζονται και λειτουργούν σε κράτη μέλη της ΕΕ.
Μόνη εξαίρεση αποτελούν οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης του Ν. 2716/99.
β) Απουσία νομοθετικού και χρηματοδοτικού πλαισίου για τις κοινωνικές επιχειρήσεις για εναλλακτικές πιστώσεις. Εμπειρικά έχει διαπιστωθεί στα κράτη μέλη της ΕΕ ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις αποκτούν ουσιαστική υπόσταση όταν συνοδεύονται από φιλόδοξα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης ή χρηματοδότησης. Η δυσκολία ανεύρεσης χρηματοδοτικών πόρων αποτελεί σημαντικότατο πρόβλημα για τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, οι οποίες για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αποτελούν επισφαλείς επιχειρήσεις και γι`αυτό δυσχεραίνεται η συμμετοχή τους στα προσφερόμενα χρηματοδοτικά προϊόντα.
γ) Απουσία κατάρτισης για την υποστήριξη των κοινωνικών επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων της κοινωνικής οικονομίας αναδεικνύει την ανάγκη για εξειδικευμένα αλλά συνάμα και πιστοποιημένα στελέχη. Είναι προφανής λοιπόν η σπουδαιότητα της εκπαίδευσης για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, καθώς αποτελεί το κατάλληλο μέσο για την κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και τη διάδοση των εννοιών και των πρακτικών εφαρμογών.
δ) Ανεπαρκείς ρυθμίσεις στη διευκόλυνση της πρόσβασης στις κοινωνικές επιχειρήσεις των ατόμων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες εισόδου στην αγορά εργασίας. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής οικονομίας θα έπρεπε να είναι η διευκόλυνση και οι ευνοϊκές ρυθμίσεις πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Τούτο, τις περισσότερες φορές δεν πετυχαίνεται λόγω έλλειψης κουλτούρας, ευαισθητοποίησης και συνειδητοποίησης ακόμη και από επαγγελματίες του χώρου.
Αποτελέσματα των ανωτέρω προβλημάτων είναι η δυσκολία στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας των κοινωνικών επιχειρήσεων, η επιβράδυνση της απασχόλησης ατόμων που αντιμετωπίζουν αποκλεισμό, η απογοήτευση των δρώντων στον τομέα (επιχειρηματιών, απασχολούμενων, εθελοντών) και η μείωση της κοινωνικά προστιθέμενης αξίας που οι επιχειρήσεις, οι οργανισμοί και οι εθελοντικές δραστηριότητες του 3ου τομέα μπορούν να παράγουν.
Σημειώσεις.Τα πράγματα αλλάζουν,και ότι νεώτερο υπάρχει θα βρίσκεται σαν ανάρτηση στην αρχική σελίδα. Το τελευταίο νομοσχέδιο για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις,ο Ν. 4019/2011 (ΦΕΚ Α΄216), βρίσκεται στη σελίδα Κοινωνική Οικονομία.
Κοινωνικά κινήματα και κοινωνική οικονομία
Ο Α. Giddens γράφει χαρακτηριστικά: «Η κυβέρνηση μπορεί να ενεργεί σε συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ώστε από κοινού να προάγουν την ανανέωση και την ανάπτυξη της κοινότητας. Την οικονομική βάση αυτής ακριβώς της συνεργασίας αποκαλώ νέα μεικτή οικονομία. Η οικονομία αυτή μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο αν εκσυγχρονιστούν σε βάθος οι ήδη υπάρχοντες θεσμοί πρόνοιας».Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας δεν θα πρέπει να θεωρείται κυρίαρχος ούτε όμως να υποβαθμίζεται σε σχέση με τη δημόσια οικονομία. Παρόλο ταύτα, φαίνεται να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά άλλοτε για να αντικαταστήσει τις δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες παρουσιάζουν αδυναμίες και άλλοτε πάλι για να αναπληρώσει τους χώρους εκείνους που δεν προτίθενται να καλύψουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ένας τέτοιος συμβιβασμός επιφέρει αυτόματα έναν κοινωνικό αποκλεισμό με τη λειτουργία ενός τομέα υπηρεσιών αμφιλεγόμενης ποιότητας για τις ευάλωτες ομάδες οι οποίες δεν έχουν τα μέσα να προσφύγουν στον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, η παραπάνω παραχώρηση θα ενίσχυε τόσο την προσωρινή απασχόληση όσο και τους χαμηλούς μισθούς και θα συνέβαλε στον κοινωνικό στιγματισμό κυρίως στο επίπεδο εκείνο όπου θα έπρεπε να αποδεχθούμε αυτές τις θέσεις εργασίας ως ένα μέσο οικονομικής υποστήριξης.
Είναι προφανές ότι οι παραπάνω συνέπειες απέχουν πολύ από τον πραγματικό χαρακτήρα της κοινωνικής οικονομίας ή οικονομίας της αλληλεγγύης. Είναι σημαντικό ότι η έννοια της κοινωνικής οικονομίας πρέπει να αναφέρεται για να αναδείξει τις σύγχρονες προκλήσεις και ειδικότερα την κρίση της απασχόλησης και του Κράτους Πρόνοιας στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Περιμένουμε από την κοινωνική οικονομία να συμβάλλει στην επίλυση των κρίσεων, εντούτοις ο σχεδιασμός της ποικίλλει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα : «στις ισπανόφωνες χώρες μιλάνε συνήθως με τον όρο της «λαϊκής οικονομίας» ή της «οικονομίας της εργασίας» ή ακόμη και της «οικονομίας της αλληλεγγύης».
Οι αγγλοσάξονες χρησιμοποιούν τον όρο «οικονομία ή ανάπτυξη της κοινότητας» (community development).
Στη Γαλλία και τη Φινλανδία ανατρέχουμε σε όρους κοινωνικής οικονομίας (βλέπε μορφή συνεταιρισμών). Όλες αυτές οι διαφορετικές ορολογίες παραπέμπουν σε μια μεγάλη γκάμα διαφορετικών μορφών των οργανώσεων με σκοπό την ενδυνάμωση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Γενικά θα λέγαμε ότι ισχύει η ιδέα του «τρίτου τομέα», μεταξύ του παραδοσιακού και ιδιωτικού τομέα».
Κατά κάποιο τρόπο, η εξέλιξη της κοινωνικής οικονομίας στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά και γενικότερα, θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων, τόσο από τις εντάσεις ανάμεσα στα κοινωνικά κινήματα και το Κράτος, όσο και από τους μεταξύ τους εκφραζόμενους συμβιβασμούς.
Επιπλέον, οι επιφυλάξεις και αποκλίσεις τους εξηγούνται από το εξής γεγονός : τα κοινωνικά κινήματα δεν είναι μονοδιάστατα, ακροβολίζονται ανάμεσα στην «κοινωνική» τους διάσταση - μια διάσταση διεκδίκησης και ταυτόχρονα αμφισβήτησης του υπερισχύοντος μοντέλου ανάπτυξης - και στην «οικονομική» τους διάσταση - εκείνη της συμμετοχής στην ανάδειξη ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης.
Εξάλλου, τα διακυβεύματα που ανακύπτουν από την ύπαρξη του τομέα αυτού είναι βαθιά πολιτικά. Παρά τις αμφισβητήσεις και αποκλίσεις είναι ξεκάθαρο το εξής : « τα κοινωνικά κινήματα δεν θα πρέπει να επιτρέψουν αφενός στο Κράτος να καθορίσει αποκλειστικά την έννοια και τα όρια της κοινωνικής οικονομίας καθώς και τους τρόπους ανάπτυξης αυτής και αφετέρου στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να ορίσουν την οικονομική ανάπτυξη .
Απαιτείται λοιπόν συστηματική διαπραγμάτευση και κινητοποίηση. Είναι βέβαιο πως δεν είναι ακόμη καθορισμένη η θέση που θα μπορούσε να αποκτήσει η κοινωνική οικονομία σ`ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. Και τούτο προκύπτει καθόσον ακόμη δεν έχουν αποσαφηνιστεί τα αίτια και η φύση της κρίσης που χαρακτηρίζει το Κράτος Πρόνοιας και κατά συνέπεια των στρατηγικών που θα του επέτρεπαν να ξεφύγει από αυτή.
Η κοινωνική οικονομία δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελέσει Δούρειο Ίππο σε μια πιθανή αποδέσμευση των ευθυνών του κράτους, αντίθετα επιβάλλεται να απαιτήσει από αυτό «να αναλάβει τις κοινωνικές ευθύνες του και να διασφαλίσει τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών».
Η συνύπαρξη Κράτους – Αγοράς προϋποθέτει την αναγνώριση των δυνατοτήτων της κοινωνικής οικονομίας σε όρους ενδυνάμωσης του κοινωνικού ιστού και των αστικών δεσμών.
Η θέση και ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας παραμένει διφορούμενος : είτε θεωρηθεί για τους μεν μια ουσιαστική και αποτελεσματική κοινωνική πρόθεση η οποία επιτρέπει σε μια κοινωνία της αγοράς να αμβλύνει το βάρος της παγκοσμιοποίησης (ανεργία και αποκλεισμός), είτε θεωρηθεί για τους δε το άλλοθι του νεοφιλελευθερισμού, πάντως θα μπορούσε πραγματικά να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό πρότυπο επιχειρηματικότητας το οποίο αντιλαμβάνεται διαφορετικά τις σχέσεις μεταξύ Οικονομίας και Κοινωνίας. Απομένει λοιπόν να διαλέξει στρατόπεδο και να αλλάξει το πλαίσιο λόγου της ώστε να αποτραπεί τόσο η περιθωριοποίησή της, όσο και η ταύτισή της με την νεοφιλελεύθερη αντίληψη για την οικονομία.
Τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής οικονομίας
Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη διφορούμενη έννοια της «κοινωνικής οικονομίας». Ο συνδυασμός των εννοιών αυτών – το ίδιο ευρείς – επιτρέπει στον καθένα να σχεδιάσει και να αναπτύξει την αντίληψή του για την κοινωνική οικονομία επιμένοντας άλλοτε στο κοινωνικό κομμάτι και άλλοτε στο οικονομικό. Παρόλο που οι όροι οι οποίοι υιοθετούνται από τα κράτη ποικίλουν, είναι σίγουρο ότι αναφέρονται όλοι στην ύπαρξη ενός «τρίτου τομέα» μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα κερδοσκοπικού χαρακτήρα.
Υπάρχουν δύο αλληλοσυμπληρωματικές προσεγγίσεις θεώρησης της κοινωνικής οικονομίας. Η πρώτη θεσμική προσέγγιση αφορά στην καταγραφή των τριών βασικών συνιστωσών της κοινωνικής οικονομίας :
• Συνεταιρισμοί
• Ασφαλιστικές επιχειρήσεις καθώς και ο κλάδος της κοινωνικό – ιατρικής δραστηριότητας
• Διάφορες ενώσεις οικονομικής δραστηριότητας οι οποίες παράγουν αγαθά ή / και προσφέρουν υπηρεσίες στον πολιτιστικό, κοινωνικό και αθλητικό τομέα, αλλά επίσης και στον τομέα της εκπαίδευσης, της συνεργασίας, και της ανάπτυξης .
Στην πραγματικότητα, οι τρεις παραπάνω συνιστώσες δεν είναι καινούργιες. Στον προηγούμενο ακόμη αιώνα, οι ιδρυτές των συνεταιρισμών, των συλλογικών επικουρικών ταμείων καθώς και άλλων ενώσεων θεωρούσαν την κοινωνική οικονομία ως μια εναλλακτική λύση, ικανή να διορθώσει, να συμπληρώσει και να στηρίξει, όχι όμως να αντικαταστήσει το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.
Η δεύτερη προσέγγιση, περισσότερο «κανονιστική ή ηθική», αφορά στην υπογράμμιση εκείνων των χαρακτηριστικών – κοινών άλλωστε στο σύνολο των οργανισμών της κοινωνικής οικονομίας – τα οποία αναφέρονται τόσο σε επίπεδο δραστηριότητας όσο και στους τρόπους εσωτερικής οργάνωσης τους.
«Η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει τις οικονομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων, κυρίως με τη μορφή συνεταιρισμών, ενώσεων και συντεχνιών, όπου το στοιχείο της ηθικής υποδηλώνεται μέσω των παρακάτω αρχών και κανόνων λειτουργίας τους» :
• βασικός στόχος είναι η παροχή υπηρεσιών στα μέλη τους ή στην κοινότητα και όχι στην αποκόμιση κέρδους (επανεπενδυόμενο άλλωστε στην επιχείρηση)
• αυτονομία στη διαχείριση
• δημοκρατικές και συμμετοχικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων
• προτεραιότητα στο άτομο και την εργασία.
Βιβλιογραφία
Bardos – Fétronyi, « Comprendre l’économie sociale et solidaire », Chronique sociale, Lyon, Couleurs Livres, Charleroi, 2004.
Conseil Wallon de l’économie sociale, 1990 et Conseil Central de l’économie sociale, 1990.
Defourny J., Develtere P., « Jalons pour une clarification des débats sur l’économie sociale », ADA – Appui sur le Développement Autonome – ADA Dialogue, numéro 2, 1997.
Eme B., Gardon L., Laville J-L., « L’économie sociale en pratique », Transversales, Sciences et Cultures, numéro 39, mai - juin 1996.
Giddens A., « Ο τρίτος δρόμος. Η ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας. Πόλις, Αθήνα, 1999.
Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Χρυσάκης Μ., Ζιώμας Δ., Καραμητοπούλου Ν., Χατζαντώνης Δ., «Προοπτικές Απασχόλησης στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας» Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2002.
Εθνικό Θεματικό Δίκτυο «Δραστηριότητες στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας» στα πλαίσια της ημερίδας στο Ζάππειο στις 20/9/2005.
Κείμενα ΕΕ.
Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 22 και 23 Μαρτίου 2005. Βρυξέλλες,doc 7619/05 CONCL.1.
Ανακοίνωση από την Επιτροπή προς το Συμβούλιο «Κοινή Έκθεση για την κοινωνική ένταξη» η οποία συνοψίζει τα αποτελέσματα της εξέτασης των εθνικών δράσεων για την κοινωνική ένταξη (2003 -2005), Βρυξέλλες 12 Δεκεμβρίου 2003 COM (2003)773 FINAL SEC(2003) 1425.
EQUAL.Εθνικό Θεματικό Δίκτυο «Δραστηριότητες στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας» που οργανώθηκε στο Ζάππειο στις 20/9/2005.
*********
Η αντι-τράπεζα της Πάντοβας BANCA ETICA
Ένα εναλλακτικό τραπεζικό ίδρυμα ανθεί στην Ιταλία. Λειτουργεί με δημοκρατία, διαφάνεια και όραμα και συναλλάσσεται με μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και με ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
No profit
Ποια ακριβώς είναι η ιδιαιτερότητα αυτής της τράπεζας; Πρόκειται για έναν οργανισμό που υποστηρίζει και υποστηρίζεται από τις οργανώσεις no profit και την οικονομία της αλληλεγγύης, ενθαρρύνει τη διεθνή συνεργασία, χρηματοδοτεί πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, μέσα και έξω από την Ιταλία.
Το πολιτιστικό της τμήμα συμμετείχε στο πρόσφατο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στη Βραζιλία, ενώ σημαντική είναι η συμβολή της στην ενίσχυση αγροτικών συνεταιρισμών, κυρίως γυναικών, σε χώρες του τρίτου κόσμου.
Λειτουργεί με τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια, με συμμετοχικές διαδικασίες και δημοκρατία. Οι αποφάσεις λαμβάνονται κατά κεφαλήν, «ένα κεφάλι, μία ψήφος», ανεξάρτητα από τον αριθμό των μετοχών που ενδεχομένως διαθέτει ο καθένας, προκειμένου να δοθεί έμφαση στην προτεραιότητα των ανθρώπων έναντι του κεφαλαίου.
Οι μέτοχοι είναι οργανωμένοι σε συλλόγους κατά γεωγραφικές περιοχές, ώστε να υπάρχει καλύτερη επαφή με την τοπική πραγματικότητα και να αναδύονται οι τοπικές ανάγκες. Η τράπεζα διοικείται από διοικητικό συμβούλιο το οποίο εκλέγεται από τους μετόχους και απαρτίζεται αποκλειστικά από μετόχους, ενώ πλαισιώνεται και από ισχυρά ελεγκτικά όργανα όπως : επιτροπή ηθικής δεοντολογίας, επιτροπή τήρησης των αποφάσεων του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και επιτροπή για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον είναι άλλωστε από τα βασικά μελήματα της τράπεζας, σε σημείο που συχνά την αποκαλούν «Πράσινη Τράπεζα».
Άλλα μυαλά
Η Banca Etica ιδρύθηκε το 1999 στην Πάντοβα, όπου παραμένει το κεντρικό της κατάστημα, από 22 οργανώσεις μεταξύ των οποίων πολλές περιβαλλοντικές και φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς της συνίσταται στη χρηματοδότηση προγραμμάτων που εκπονούνται σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση ή άλλους φορείς, και ταυτοχρόνως στοχεύουν στην αναθέρμανση της τοπικής οικονομίας, στην αντιμετώπιση άμεσων προβλημάτων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων (όπως άνεργοι, μετανάστες, αποφυλακισθέντες), στην ενθάρρυνση για τη δημιουργίας συνεταιριστικών μορφών δράσης, στην τόνωση του κοινωνικού ιστού.
Ανάποδα κριτήρια!
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κριτήρια (60 συνολικά) τα οποία οφείλουν να τηρούν οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να πάρουν δάνειο από την Banca Etica. Κριτήρια που, μαζί με τις συμμετοχικές διαδικασίες, καθρεφτίζουν τη φιλοσοφία της και συνιστούν την ειδοποιό διαφορά της έναντι του ανταγωνισμού.
Στα κριτήρια περιλαμβάνονται:
* Η δημοκρατική λειτουργία της επιχείρησης: συχνότητα σύγκλησης συνελεύσεων, διασπορά των μετοχών, παρουσία εργαζομένων στις επιτροπές διοίκησης, διαφάνεια, οι ίσες ευκαιρίες που παρέχει (έλλειψη διακρίσεων ως προς το φύλο, το χρώμα και την καταγωγή).
* Ο σεβασμός στο περιβάλλον: μείωση των ρύπων που εκπέμπονται, μείωση στην κατανάλωση ενέργειας και πρώτων υλών, συνεχή μέτρα βελτίωσης στον τομέα αυτό.
* Άλλες σημαντικές προϋποθέσεις αφορούν την κοινωνική χρησιμότητα του προϊόντος/υπηρεσίας που παράγεται, ο σεβασμός στα δικαιώματα των εργαζομένων (τήρηση των συμβάσεων, συνθήκες και ασφάλεια εργασίας, επιμορφωτικά προγράμματα), η προαγωγή του εθελοντισμού και η κοινωνική ευαισθησία απέναντι στα ασθενέστερα στρώματα (παρουσία μεταναστών και ατόμων με ειδικές ανάγκες μεταξύ των εργαζομένων)
Κείμενο:ΤΕΡΕΖΑ ΚΟΡΒΙΝΟ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΣ
Δημοσιεύθηκε στο ένθετο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ( τον 3ο του 2009)
Οι συλλογικότητες που ίδρυσαν την Banca Etica
Ιδρυτικά μέλη
ARCI (Associazioni Ricreative Culturali Italiane)
(Δίκτυο Πολιτιστικών Συλλόγων Ιταλίας). Ιδρύθηκε πριν από 52 χρόνια. Έχει 1.203.840 μέλη http://www.arci.it/
Associazione Botteghe del Commercio Equo Solidale
(Ένωση Kαταστημάτων Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου). Ιδρύθηκε το 1991. Περιλαμβάνει ένα δίκτυο 126 μη κερδοσκοπικών οργανισμών.www.assobdm.it
Associazione Italiana Agricoltura Biologica
( Ένωση Βιολογικής Καλλιέργειας). Λειτουργεί εδώ και 20 χρόνια. Περιλαμβάνει 18 οργανώσεις από διαφορετικούς νομούς.
http://www.aiab.it/
Consorzio Gino Mattarelli
Εθνική Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών. Ιδρύθηκε το 1987. Συνεταιριστική οργάνωση 3ου βαθμού. Περιλαμβάνει 81 εθνικές ενώσεις, που εκπροσωπούν 1.200 συνεταιρισμούς.
http://www.cgm.coop/
Cooperativa Oltremare
Συνεταιρισμός «Πέρα από τη θάλασσα». Ιδρύθηκε το 1991 και προωθεί το το Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο.
http://www.coopoltremare.it/
Cooperazione Terzo Mondo (CTM-Altromercato)
Συνεταιρισμός «Τρίτος Κόσμος» (CTN- Άλλο- εμπόριο). Μη κερδοσκοπική ένωση που περιλαμβάνει 130 συλλόγους και συνεταιρισμούς που δραστηριοποιούνται στην οικονομία της αλληλεγγύης.
http://www.altromercato.it/
Consorzio Etimos (ex Ctm-Mag)
(κονσόρτσιουμ Etimos- πρώην Ctm-mag) Ιδρύθηκε το 1999, με στόχο την ενίσχυση προγραμμάτων μικροπιστώσεων σε συνεταιρισμούς στις αναπτυσσόμενες χώρες του Νότου.
http://www.etimos.it/
Emmaus Italia
Κίνημα που δημιουργήθηκε το 1949, για την εξάλειψη της φτώχειας και της κοινωνικής αδικίας. Διαθέτει περισσότερες από 327 ομάδες σε 40 χώρες του κόσμου. Αξιοποιεί ό,τι «πετιέται» στην καταναλωτική μας κοινωνία.
http://www.emmaus.it/
Fiba - Cisl Brianza
Είναι η Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ιταλίας. Έχει 83.000 μέλη. Ιδρύθηκε πριν από 50 χρόνια.
www.fiba.it
Gruppo Abele
Ομάδα Αμπέλε. Δημιουργήθηκε το 1965. Ασχολείται με προβλήματα ναρκωτικών, αλκοολισμού, aids, περιθωριοποιημένων ατόμων. Με κέντρα υποδοχής, δράση στο δρόμο και εκδόσεις, προσπαθεί να διαμορφώσει μια κουλτούρα κοινωνικής αλληλεγγύης.
http://www.gruppoabele.org/
Mag2 Finance Milano
Συνεταιριστικό ταμείο αλληλεγγύης. Ιδρύθηκε το 1980. Χορηγεί πιστώσεις σε άτομα και οργανώσεις που δεν έχουν πρόσβαση σε παραδοσιακούς πιστωτικούς οργανισμούς. Στο κέντρο του ενδιαφέροντός του η κοινωνία, η οικολογία, η υπεύθυνη κατανάλωση, η ενημέρωση και ο πολιτισμός.
http://www.mag2.it/
Mag Venezia
Αυτοδιαχειριζόμενο ταμείο αλληλεγγύης με πολιτιστική δραστηριότητα στην περιοχή της Βενετίας. Ιδρύθηκε το 1992.
http://www.magvenezia.it/
Mani Tese
Ιδρύθηκε το 1964. Μη κυβερνητική οργάνωση που αναζητά νέες σχέσεις ανάμεσα στους λαούς, βασισμένες στη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη. Έχει χρηματοδοτήσει 2.100 προγράμματα ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο. Στόχος της είναι η αυτάρκεια και ο αυτοπροσδιορισμός των τοπικών κοινωνιών.
http://www.manitese.it/
Overseas
Σύλλογος που ιδρύθηκε το 1971. Αναπτύσσει δράση κυρίως στη Σιέρα Λεόνε, στην Ινδία, στη Χιλή και στη Βραζιλία, με τους αγρότες, τους τεχνίτες, την υγεία και την εκπαίδευση στις τοπικές κοινωνίες.
http://www.overseas-onlus.org/
ACLI (Associazioni Cristiane Lavoratori Italiani )
(Χριστιανικά Συνδικάτα Ιταλών Εργαζομένων). Λειτουργεί εδώ και 60 χρόνια. Έχει 950.000 μέλη .
http://www.acli.it/
AGESCI (Associazione e Guide e Scout Cattolici Italiani)
Σύλλογος Ιταλών Καθολικών Οδηγών και Προσκόπων. Ιδρύθηκε το 1974. Έχει 177.000 μέλη
http://www.agesci.org/
Unione Italiana Sport per Tutti
Ιταλική Αθλητική Ένωση «Αθλητισμός για Όλους». Περιλαμβάνει 14.000 συλλόγους που εκπροσωπούν περισσότερα από ένα εκατομμύριο άτομα. Προασπίζεται το δικαίωμα όλων στον αθλητισμό, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο περιβάλλον.
http://www.uisp.it/
Unione Sindacale Territoriale Cisl Brianza
Τοπική οργάνωση στην Μπριάντζα, της Cisl, μιας από τις μεγαλύτερες εργατικές συνομοσπονδίες της Ιταλίας.
http://www.cislbrianza.it/
******
Το κείμενο-κάλεσμα για την ίδρυση μιας εναλλακτικής τράπεζας στην Ελλάδα αποσύρθηκε,γιατί η προσπάθεια δεν κατέληξε σε κάποιο αποτέλεσμα.
Ανανέωση σελίδας.14/9/2012-21/11/2012-14/11/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Οι σκέψεις σας είναι ευπρόσδεκτες.Γράψτε ένα σχόλιο.