Το έθιμο των Μωμόγερων στην Κομοτηνή(1)
http://www.youtube.com/watch?v=p6gtBr8TTzE
Το αποτέλεσμα; τυποποίηση, άσκοπη κατανάλωση, μιμητισμός,υποχρεωτική χαρά και επίδειξη, στην προσπάθεια να αποβάλλουμε κάτι από τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής.
Ποιες ήταν οι δικές μας παραδόσεις;τι έκαναν οι άνθρωποι τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς; έπαιζαν ρουλέτα και έπιναν ουίσκια όπως καθιερώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες; Μάλλον όχι. Μόνο "έπαιζαν".
Άλλωστε, είναι φυσιολογικό ο κόσμος κάποιες ημέρες του χρόνου να θέλει κάτι διαφορετικό όχι μόνο για να ξεχαστεί, αλλά και για να εκτονωθεί.
Γιατί απ'όταν σταματήσαμε να γιορτάζουμε τον Διόνυσο, γέμισε γύρω μας κομμένα κεφάλια...;(2)
Λαογραφικά στοιχεία
Οι Μωμόγεροι (ή Μωμόεροι) είναι ένα θεατρικό δρώμενο που κρατάει από τα αρχαία χρόνια και αναβιώνει στις ημέρες μας από τους Ποντιακούς συλλόγους. Σήμερα το έθιμο είναι περισσότερο ψυχαγωγικό και σατυρικό, ενώ στο παρελθόν ήταν μαγικό. Οι ρίζες του είναι αρχέγονες (θεωρείται πως ξεκίνησε σαν εορτασμός του Θεού Διόνυσου),και είναι σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού των Ποντίων. Στο πέρασμα του χρόνου στα δρώμενα ενσωματώθηκαν χριστιανικά και άλλα στοιχεία.
Σύμφωνα με τους μελετητές υπάρχουν πολλές παραλλαγές, με διαφορετική υπόθεση αλλά και πρωταγωνιστές.
Στο βιβλίο του Χ. Σαμουηλίδη "Το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου" μνημονεύετε ότι το έθιμο συναντάτε στις περιοχές του Πόντου σε περισσότερες από 55 παραλλαγές, όπου η κάθε περιοχή του έδινε και άλλο όνομα.(3)
Οι περισσότερες από αυτές τις παραλλαγές δεν αναβιώνουν πια, εκτός από δύο.
Η μία από τον Καλλιτεχνικό Οργανισμό Ποντίων Αθηνών, που παρουσιάζει την παραλλαγή της Ματσούκας "η Παντοδυναμία του Τερέμπεη",και του Θρυλόριου της Κομοτηνής που παρουσιάζει την παραλλαγή του "Τιτί Γοτσά" ή Κιτί Γοτσά της περιοχής Γουρούχ της Κερασούντας.
Παραλλαγή μπορεί να θεωρηθεί και το έθιμο Ραγκουτσάρια που συναντάται στην περιοχή της Κοζάνης και της Καστοριάς.
Οι γιορτές ή θεατρικά δρώμενα, διαδραματίζονται το δωδεκαήμερο από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι και τα φώτα. Στο διάστημα αυτό ο θίασος των Μωμόγερων επισκέπτεται τα νοικοκυριά με μουσική και θορύβους, με στόχο να τρομοκρατήσει και τελικά να απομακρύνει τα κακά πνεύματα, προετοιμάζοντας έτσι το εξαγνισμένο σπίτι να υποδεχτεί τον νέο χρόνο.
Τα άτομα που παίρνουν μέρος μεταμφιέζονται, και κάθε κοστούμι που φορούν έχει τη σημασία του,όπως και οι κινήσεις του θιάσου. Οι συμμετέχοντες φοράνε τομάρια ζώων λύκων ή τράγων, ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά.
Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα είναι το σύμβολο του παρελθόντος, η νύφη του μέλλοντος, το άλογο συμβολίζει την ανάπτυξη, ο γιατρός την υγεία, ο στρατιώτης την υπεράσπιση, την αίγα (κατσίκα) για τα τρόφιμα και ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει το νέο έτος που θα φτάσει σε μερικές μέρες.
Ο θίασος εμφανίζεται ξαφνικά, τρομάζει, τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών, κάνει θορύβους και ανακατεύει την τάξη του κόσμου.
Γράφει σχετικά η Βικιπαίδεια:
Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Στο δρώμενο αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο "αράπης". Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία φλερτάρει με τον νέο (ο νέος είναι ο χαρακτήρας "αράπης"). Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο "αράπη" με τον γέρο Κιτί Γοτσά.
Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας συναντάμε το έθιμο των Μωμόγερων, το οποίο έφεραν μαζί τους οι Πόντιοι πρόσφυγες. Η ονομασία του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος* και γέρος και συνδέεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών.Γυρνούν στους δρόμους σε παρέες τραγουδώντας κάλαντα ή ευχές. Όταν δύο παρέες συναντηθούν, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Άλλα έθιμα.
Οι κλαδαριές στην περιοχή του Βοΐου είναι ένα έθιμο του δωδεκαημέρου (της περιόδου δηλαδή που περικλείει τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια),που προετοιμάζεται από τον Οκτώβριο και συγκεκριμένα, την επόμενη του Αγίου Δημητρίου, στις 27 Οκτωβρίου. Τα παιδιά μαζεύουν ξερά χόρτα καθώς και κλαδιά κέδρου που έχουν ένα ιδιαίτερο άρωμα. Τα κλαδιά αποθηκεύονται σε μέρος ξηρό και παραμένουν εκεί για να ξεραθούν εντελώς και να μην έχουν υγρασία. Στις 23 Δεκεμβρίου, τα κλαδιά στοιβάζονται στον ανοιχτό χώρο όπου θα τελεστεί το έθιμο και δημιουργούν ένα τεράστιο σωρό, ο οποίος ανάβει από τα χέρια του γηραιότερου κατοίκου του χωριού. Τότε, οι κάτοικοι πιάνουν το χορό γύρω από την πυρά ενώ σε κάποια μέρη γύρω από την πυρά περιφέρονται και οι κωδωνοφόροι. Σε κάποια μέρη του Βοΐου, η κλαδαριά ανάβει και τις Απόκριες, την Κυριακή της Τυρινής
Κόλιντα Μπάμπο: Στην Πέλλα αναβιώνει το έθιμο της «Κόλιντα Μπάμπο» που έχει σχέση με τη σφαγή του Ηρώδη. Οι κάτοικοι της περιοχής ανάβουν το βράδυ φωτιές φωνάζοντας «κόλιντα μπάμπο» δηλαδή «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο οι φωτιές ανάβουν για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή και να προφυλαχτούν.
Πηγή: iefimerida.gr
Φυσικά υπάρχουν κι άλλες παραδόσεις,όπως τα σουρβακίσματα που είχαμε αναφέρει παλιότερα,και
το έθιμο της Καμήλας που συνηθίζεται στη Θεσσαλονίκη και ίσως και άλλα λιγότερο γνωστά.
Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η συμμετοχή όλων στη γιορτή που γίνεται έξω από τα σπίτια,όσο κακός και αν είναι ο καιρός.
Που συναντώνται αυτά τα έθιμα με τον Διόνυσο και τη λατρεία του; Γράφει η Βικιπαίδεια:
(2)Ο Διόνυσος ως μυθολογική οντότητα «δεν είναι μήτε παιδί ούτε άντρας, αλλά αιώνιος έφηβος, καταλαμβάνοντας μια θέση ανάμεσα στα δύο». Με αυτή τη μορφή, αντιπροσωπεύει «το πνεύμα της ενέργειας και της μεταμορφωτικής δύναμης του παιχνιδιού» γεμάτο πονηριά, εξαπάτηση και στρατηγικές που υποδεικνύουν είτε τη θεϊκή σοφία ή το αρχέτυπο του Κατεργάρη, παρόν σε όλες σχεδόν τις μυθολογίες του κόσμου. Στην αρχαία Ελλάδα η στενή σχέση μεταξύ δράματος και μυθολογίας συνοψιζόταν στο προσωπείο, τη μάσκα που συμβόλιζε τον ίδιο τον Διόνυσο και μια διαδικασία ταυτόχρονα μέσω της οποίας οι συμμέτοχοι αντιλαμβάνονταν μια αναλαμπή των άγριων παράδοξων που αναφέρονταν στους μύθους και θεσπίζονταν ως ιεροτελεστίες ή μυστηριακά δρώμενα. Για τους αρχαίους Έλληνες το προσωπείο ή persona ήταν ένα σύμβολο της ενότητας στη δυαδικότητα. Εκείνος που τη φορούσε ήταν ταυτόχρονα ο ίδιος και κάποιος άλλος, ή γινόταν προσωρινά η persona (που στα Ελληνικά σημαίνει ηχώ μέσω, δηλαδή μιλώ μέσω της μάσκας), ένας από τους χαρακτήρες του δράματος (dramatis personae). Το προσωπείο 'κρατούσε ενωμένες' τις δύο ταυτότητες και φυσικά έπαιζε το ρόλο της πύλης ανάμεσα σε διαφορετικά βασίλεια ή κόσμους εμπειρίας. Τούτη η μετάβαση στην επικίνδυνη, σκιώδη σφαίρα του κάτω κόσμου, του χάους και του θανάτου είναι βασικό θέμα στη διονυσιακή λατρεία.
Ο διονυσιακός συμβολισμός όμως αφορά και τη μεταμόρφωση του θεατή που γίνεται την ώρα της παράστασης. Η συνύπαρξη του μύθου και του θεατή δημιουργεί έναν νέο άνθρωπο, ο οποίος ξαναγεννιέται, όπως ο ίδιος ο Διόνυσος. Κοινό στοιχείο στις λατρευτικές πρακτικές του είναι το στοιχείο της έκστασης, ενίοτε της οργιαστικής φρενίτιδας, που απελευθερώνει από τις φροντίδες της καθημερινότητας, προσδίδοντάς του την προσωνυμία Λύσιος.
Γράφει σχετικά ο Κωνσταντίνος Σ. Χατζηελευθερίου(4)
Ο Πίνδαρος τον χαρακτηρίζει και σαν «καθαρτικόν» της μανίας, αποκαλύπτοντας μία άλλη πλευρά της διονυσιακής μανίας. Εκείνος που πάσχει από υστερικές ή άλλες ψυχικές διαταραχές, μανίες, βρίσκει θεραπεία μόνο με τη συμφιλίωση προς τη θεότητα, η οποία όπως πιστεύουν, τις διεγείρει. Μπαίνοντας οι πάσχοντες στο διονυσιακό θίασο συμφιλιώνονται με το θεό, ο οποίος τους φέρνει σε κατάσταση έκστασης ως ένα είδος προνομιακής επικοινωνίας μαζί του. Έτσι θεραπεύονται, με την έννοια ότι, η κατάστασή τους δεν είναι πια καταπιεστική για αυτούς και ό,τι τους απόκοβε από την κοινότητα βρίσκει μέσα στο θίασο την έκφρασή του. Έτσι ο Διόνυσος από μανιοδότης είναι συγχρόνως και απελευθερωτής από τη μανία.
Δείτε και το δεύτερο βίντεο αξίζει.
ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ ΑΛΩΝΑΚΙΩΝ 31/12/2009
http://www.youtube.com/watch?v=RZXVrdtZkqo
*Μωμόγερος είναι σύνθετη λέξη που προέρχεται από το μώμος και το γέρος. Μώμος μπορεί να είναι ο εσχατόγηρος, αλλά και ο μεταμφιεσμένος για τις θεατρικές παραστάσεις τις πρωτοχρονιάς, όπως και το γεροντικό φάντασμα που είναι απεχθές στην όψη.
(Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου, Α. Α. Παπαδόπουλου).
(1)Από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ποντίων Θρυλορίου "Η Κερασούντα και το Γαρς"
Μετά από 3.000 χρόνια μακραίωνης παρουσίας στον Πόντο, ο ελληνισμός ξεριζώθηκε από τις πατρογονικές του εστίες, άφησε την αγκαλιά της Μαύρης Θάλασσας και έγινε ανταλλάξιμη ύλη. Μέσα σ΄αυτόν τον Γολγοθά, συναντιούνται Κερασούντιοι και Γαρσλήδες στη Θράκη και χτίζουν το Θρυλόριο, ένα καινούργιο χωριό αμιγώς Ποντιακό, δώδεκα χιλιόμετρα από την πόλη της Κομοτηνής. Τα χρόνια κυλούν και η παράδοση ξεμακραίνει από τις ρίζες της. Έτσι το 1983 οι νέοι του χωριού παίρνουν τη σκυτάλη και ιδρύουν τον «Μορφωτικό Σύλλογο Αγροτικής Νεολαίας Θρυλορίου». Το 1986 ο Σύλλογος μετονομάζεται σε «Πολιτιστικό Όμιλο Ποντίων Θρυλορίου: "Η Κερασούντα και το Γαρς". Ο Σύλλογος αναβιώνει πλήθος ποντιακών εθίμων και πρωτοστατεί στη διοργάνωση κοινωνικών, πολιτιστικών, αθλητικών εκδηλώσεων, αλλά και ποντιακών παιχνιδιών. Επίσης, συμμετέχει δυναμικά σε κάθε προσπάθεια για τη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων.
*
Όπως και αν σας αρέσει να γιορτάζετε,σας στέλνουμε τις ευχές μας για χαρούμενες μέρες, με υγεία και δύναμη για τη συνέχεια. Γιατί έχουμε πολύ δρόμο ακόμη...
*
Εικόνες και πηγές:
(3)Από άρθρο του Ν. Ζουρνατζίδη: Μωμόγεροι ή Μωμόεροι, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Εύξεινος Πόντος Μάιος 2011, Αριθμός Φύλλου 172.
(4)http://www.anistor.gr/greek/grback/ist2009_26_Anistoriton.pdf
http://www.pontos-news.gr/permalink/6643.html
http://www.pontos-news.gr/permalink/6284.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Οι σκέψεις σας είναι ευπρόσδεκτες.Γράψτε ένα σχόλιο.