Δεν είναι μόνο σαλάτα...Sanguisorba minor

Poterium Sanguisorba - (Sanguisorba minor) - ΣΑΛΆΤΑ BURNET

Σήμερα θα αναζητήσουμε την αφθονία σε κάτι απλό. θα κάνουμε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε ένα νόστιμο ζιζάνιο.
Ένα φυτό "κειμήλιο" που  αναπτύσσεται  στην άγρια φύση(κυρίως στα βουνά) αλλά αξίζει μια θέση σε κάθε κήπο. Στην Ευρώπη  το γνωρίζουν καλά και πωλείται συχνά στα σούπερ μάρκετ.  Μπορούμε να πούμε πως εντάσσεται στις  ανερχόμενες  καλλιέργειες των σπάνιων κηπευτικών.
Το φυτό ήταν κάποτε και στη χώρα μας δημοφιλές αλλά σήμερα έχει σχεδόν ολοκληρωτικά ξεχαστεί. Βλέπετε ήταν ένα από τα πιο δυνατά αιμοστατικά που μπορούσε να βρει κανείς στο βουνό, και φυσικά ήταν σημαντικό όσο η ιατρική περίθαλψη ήταν αδύνατη. 
Μα στα βουνά σήμερα κυκλοφορούν ελάχιστοι και συχνά παράξενοι τύποι...
Το φυτό στις μέρες μας καλλιεργείται κυρίως για τα βρώσιμα φύλλα του και λιγότερο για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, ή σαν διακοσμητικό στους κήπους.
Καταγωγή
Είναι αυτοφυές στη δυτική, κεντρική και νότια Ευρώπη, τη βορειοανατολική Αφρική και τη νοτιοδυτική Ασία.
Πολιτογραφήθηκε στην Αμερική από  τους Άγγλους αποίκους το 1600 και στη Νότια Αυστραλία αργότερα.
Είναι μια πολυετής πόα  από την οικογένεια  Rosaceae που φτάνει σε ύψος τα 20 εκατοστά ή και περισσότερο και μένει πράσινη όλο το χειμώνα. 
Υπάρχουν περίπου 32 είδη του φυτού στον κόσμο αλλά  κυρίως δυο είναι τα πιο διαδεδομένα: το μεγαλύτερο σαγκουισόρβο ή  Sanguisorba officinalis με τα κόκκινα  σκούρα λουλούδια, και το  μικρότερο Poterium Sanguisorba, γνωστό ως Sanguisorba minor.
Τα λουλούδια εμφανίζονται από το Μάρτιο  έως το τέλος του καλοκαιριού ανάλογα με την περιοχή. 
Κοινές ονομασίες: Μεσογειακή σαλάτα, Burnet (Sanguisorba minor), Mediterranean Sheep’s-burnet, Salata Burnet, Garden Burnet, Kleine Pimpernel, Kucuk Kanotu, Pimpinela Menor, Small Burne, ιταλικά: Salvastrella,κ.ά. Στη χώρα μας τοπικά αποκαλείται Σιδερόχορτο (όμως αυτή η ονομασία συνηθίζεται και για άλλα φυτά,π.χ,τον απήγανο,το Polygonum equisetiforme στην Κρήτη,κ.ά.)
Συνώνυμα: Μικρό Σαγκουισόρβο, Sanguisorba minor ssp., Sanguisorba verrucosa,Poterium verrucosum,  κ.ά.

poterium sanguisorba

Βρώσιμα μέρη: τα φύλλα και τα μπουμπούκια  ωμά ή μαγειρεμένα.Οι ρίζες στη βοτανική.
Τα φύλλα νωπά ή αποξηραμένα χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο τσαγιού. Μέσα στο κρασί ψιλοκομμένο, το φρέσκο χορτάρι εκτός από το  άρωμα που δίνει, λέγεται πως μπορεί να  εξορίσει την αρνητικότητα και  την απελπισία!
Στην Κουζίνα
 Ερευνώντας για το φυτό οι περισσότερες συνταγές που βρήκα ήταν από την αγγλική τη γερμανική και τη γαλλική κουζίνα. Δείτε εδώ
Κυκλοφορεί στις αγορές σε ματσάκια  συχνά μαζί με άλλα φρέσκα αρωματικά (θρούμπι, θυμάρι, σχοινόπρασο, δυόσμο, μάραθο -ανάλογα με τη συνταγή).
Η "σαλάτα" είναι ένα βότανο που χρησιμοποιείται κυρίως φρέσκο. 
Τα φύλλα χωρίς  το στέλεχος συλλέγονται κυρίως πριν από την ανθοφορία που το φυτό είναι ακόμα τρυφερό. 
Έχουν γεύση που θυμίζει φρέσκο ξηρό καρπό και αγγούρι μαζί.
Τα φύλλα  αλλά και τα άνθη  μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε σαλάτες και σούπες, ακόμη  και  σε χυμούς και  είναι μια  ελκυστική γαρνιτούρα.
Εμπλουτίζουν τη γεύση σε νωπά ή μαγειρεμένα  λαχανικά, αρωματίζουν βούτυρα και μαλακά τυριά, σάλτσες  τυριών και dressing. 
Μπορεί να μπουν σε σάντουιτς όπου και το μαρούλι, σε φρουτοσαλάτες και  σε ποτά. Ψιλοκομμένα τα φύλλα  και καρυκευμένα με αλάτι, ξύδι και λάδι, ταιριάζουν με τις κρύες σαλάτες όπως τις βραστές πατάτες, τη σαλάτα μαρούλι τη ντομάτα, τα βραστά αυγά  ή τα  λαχανικά στον ατμό.  
Οι σπόροι μπορούν να δώσουν άρωμα σε ξύδια  τυριά και μαρινάδες.
Το φυτό δεν διατηρεί το άρωμά του όταν ψήνεται. Σε ζεστά πιάτα  το πασπαλίζουν την τελευταία στιγμή, ώστε να κρατήσει το χρώμα και τη γεύση του. Σε αυτό μοιάζει με  το φρέσκο κόλιανδρο ή το αβοκάντο, τα οποία πικρίζουν αν υπερθερμανθούν. 
Σε φαγητά  κατσαρόλας  προστίθεται  στο τέλος του μαγειρέματος όπως  ο άνιθος και ο βασιλικός. Πριν τη χρήση  απαιτείται καλό πλύσιμο  των φύλλων όπως συνηθίζεται και με άλλα  φρέσκα λαχανικά( το μαρούλι, το σέλινο κλπ.) 

garden burnet (Poterium sanguisorba)(2)

Το φυτό έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία. 
Διαβάζουμε για τη χρήση του από τους Βικογιατρούς που όργωναν κάποτε την Ήπειρο στο πολύ ωραίο αφιέρωμα εδώ: Βοτάνια και κομπογιαννίτες   αλλά και στα διηγήματα του Α.Καρκαβίτσα. 
"Οι ρίζες του φυτού μαζί με ρίγανη βρασμένες έδιναν ένα πικρό ποτό, με το οποίο οι βικογιατροί σταματούσαν τη διάρροια και την απώλεια του αίματος από το έντερο. Το καινούργιο επιστημονικό όνομα του φυτού, sanquisorba (που στα λατινικά σημαίνει «αυτό που απορροφάει το αίμα»), συνηγορεί με τις ιδιότητες που του προσέδιδαν οι κομπογιαννίτες. Το φυτό πάντως είναι φαγώσιμο και πολλοί το προσθέτουν στις σαλάτες". 

Σε όλη την Ευρώπη χρησιμοποιούσαν καταπλάσματα από  τα φύλλα για να σταματήσουν  εσωτερικές και  εξωτερικές αιμορραγίες, απ'όπου και το λατινικό όνομα του φυτού.  
Πριν από τις μάχες οι στρατιώτες έπιναν τσάι  Sanguisorba ώστε αν  πληγωθούν να συγκρατήσουν την αιμορραγία. 
 Είχε ακόμη πολλές άλλες χρήσεις όπως στις πεπτικές διαταραχές, τους ρευματισμούς και την ουρική αρθρίτιδα στα εγκαύματα , σε δερματικές παθήσεις και προβλήματα.
 Τον 17ο αιώνα δινόταν ως προστατευτικό ενάντια στην πανώλη και άλλες μολυσματικές ασθένειες.  Σήμερα  εκτιμάται  κυρίως για τις στυπτικές του ιδιότητες.
Περισσότερα για τις φαρμακευτικές ιδιότητες  του φυτού (εδώ) 

Τα φρέσκα φύλλα  είναι θρεπτικά και ωφέλιμα λόγω της περιεκτικότητας τους σε βιταμίνες C, Β και Α, ασβέστιο, κάλιο, σίδηρο και μαγνήσιο. Ο λόγος που το βότανο εκτιμάται σήμερα  είναι η  βιταμίνη C  που περιέχει σε μεγάλη ποσότητα και το καθιστά πολύτιμο για τη διατροφή τον χειμώνα. 
Σαν ρόφημα είναι αναζωογονητικό, στυπτικό, ψυκτικό, επουλωτικό και έχει ευχάριστη γεύση.
Σήμερα τα εκχυλίσματα της ρίζας του φυτού βρίσκονται σε πολλά καλλυντικά. Χρησιμεύουν στην επανόρθωση του δέρματος και σαν αντιρυτιδική προστασία. 
 Η αποξηραμένη ρίζα περιέχει τανίνες, σαπωνίνες  και άλλα συστατικά  που προλαμβάνουν την τριχόπτωση και βοηθούν στη διατήρηση της υγείας του δέρματος.
Οικολογικά είναι ένα χρήσιμο  φυτό για τον έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, τροφή για κάποιες πεταλούδες και τις μέλισσες.

Sanguisorba officinalis(3)

 Αυτοφύεται στα βουνά, σε ηλιόλουστα λιβάδια, σε εγκαταλελειμμένα χωράφια και στις άκρες των δρόμων, αλλά και καλλιεργείται στους κήπους.
Η καλύτερη στιγμή συλλογής του φυτού αν θέλει κανείς να το αποξηράνει είναι ο Ιούλιος. Για να στεγνώσει πρέπει να  κρεμαστεί σε ματσάκια σε ένα ευάερο και  ευήλιο χώρο έτσι ώστε ο αέρας  να μπορεί να το διαπερνά. Οι ρίζες  συλλέγονται το φθινόπωρο.

 Καλλιέργεια
Θεωρείται  εύκολο φυτό γιατί μεγαλώνει σε διάφορα εδάφη. Κρατά το πράσινο χρώμα του όλο το χρόνο και συγκομίζεται μέχρι και τα  πρώτα χιόνια.
Ο σπόρος βλασταίνει την άνοιξη ή το φθινόπωρο. 
Διαθέτει τόσο αρσενικά όσο και θηλυκά άνθη και αυτογονιμοποιείται. Τα θηλυκά άνθη στο πάνω μέρος έχουν προεξέχοντα κόκκινα στίγματα ενώ τα αρσενικά  κίτρινους στήμονες.Τα αυτοφυή φυτά εξαπλώνονται με ριζώματα.
Υπάρχουν περίπου 30 είδη όπως αναφέρεται(εδώ) και πολλά υποείδη που δίνουν φυτά με ποικίλα  μορφολογικά χαρακτηριστικά.

Ταξινομική
Της Μεσογείου ανθοφόρα φυτά

Poterium verrucosum 

www.mythical-mani.com/page18/files/page18-1122-full.html

Λουλούδια της Ιταλίας
http://www.ukwildflowers.com/Photo_diary/Gargano/Web_pages/gargano_2009_page3.htm
בן-סירה מיובל Sanguisorba minor Scop

http://flora.org.il/plants/systematics/sanguisorba
Κοινές ονομασίες
http://www.menudanatura.com/2012/10/sanguisorba-minor-scop.html
Ευρετήριο Ελληνικών ονομάτων
http://www.tilo-botanica.eu/Tilo_Botanica/Grecs9.html
Sanguisorba verrucosa
http://www.cretanflora.com/sanguisorba_verrucosa.html
Καλλιέργεια  και σπόροι 
Πληροφορίες 
http://wildseed.co.uk/species/view/121
http://b-and-t-world-seeds.com
http://www.valentine.gr/seeds1501.php
Εικόνες
(1)http://www.artoftheprint.com/artistpages/sowerby_james_fum
(2)http://www.inaturalist.org/taxa/78744-Poterium-sanguisorbaaria_officinalis.htm
(3)http://luirig.altervista.org/flora/taxa/checklist.php?genere=Sanguisorba