Ο ηλίανθος ο κονδυλόριζος Helianthus tuberosus

 Φυτά για το μέλλον      

Ο ηλίανθος ο κονδυλόριζος είναι το λουλούδι του Οκτωβρίου. Όταν ο Ηλίανθος τελειώνει τον κύκλο του, ο κοντινός συγγενής του ο μικρότερος ηλίανθος βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη, και ομορφαίνει τον τόπο με τα λουλούδια του. Είναι ένα  ανθεκτικό φυτό που κοσμούσε πολλές αυλές παλιότερα, χωρίς οι περισσότεροι να φανταζόμαστε τα οφέλη του. Έπεσα επάνω του αναζητώντας εικόνες για τον Ηλίανθο,και συνειδητοποίησα πως είναι από τα λουλούδια που χάθηκαν από την γειτονιά μας. Αλλά φαίνεται λογικό, αφού χρειάζεται ήλιο για να αναπτυχθεί κανονικά,και έχουμε πια γεμίσει πολυκατοικίες. Σαν λουλούδι, για πολλά χρόνια  κοσμούσε την είσοδο του πατρικού μου σπιτιού-στον μπροστινό μας κήπο. Σήμερα εκεί, δεν ευδοκιμούν ούτε τα ανθεκτικά γεράνια, πόσο μάλλον οι ήλιοι. Αλλά δεν είχε συζητηθεί ποτέ πως μπορεί και να τρώγεται. Περίεργο, γιατί η γιαγιά μας ήξερε πολλά για τα φυτά. Μετά την αναφορά στους τόσο χρήσιμους Ηλίανθους, θεώρησα καλό να αφιερώσω λίγο χρόνο και γι'αυτό, στα πλαίσια της καταγραφής γνωστών και άγνωστων φυτών, που αν χρειαστεί μπορούμε να καταναλώσουμε.
Φυτά για το μέλλον
Με σημείο αναφοράς όμως  την Αθήνα, μια αμηχανία την αισθάνομαι . Αν και έχουν περάσει πολλά χρόνια από την πρώτη μου προσπάθεια να καταγράψω τα βρώσιμα είδη  που μπορεί να συναντήσει κάποιος στη φύση και λόγω της έλλειψης πληροφόρησης τα προσπερνά, δεν ασπάζομαι εύκολα νέες συνήθειες στη διατροφή,και είμαι επιφυλακτική με προϊόντα που δεν έχω δοκιμάσει. Αλλά όπως θα διαπιστώσετε και πιο κάτω, μπορεί να είναι χρήσιμο φυτό για την παρασκευή αλκοόλ,ή  για  ζωοτροφή. Ας του δώσουμε λοιπόν λίγο  χώρο.
Καλλιέργεια και χρήσεις
 Σαν γρήγορα αναπτυσσόμενο φυτό μπορεί να καλλιεργηθεί εποχιακά για το καλοκαίρι,και πριν τα φυτά φτάσουν σε μεγάλο ύψος  να κοπούν. Τον Οκτώβριο μετά τη ανθοφορία του τα πράσινα μέρη του φυτού  ξεραίνονται, αλλά οι κόνδυλοι που βρίσκονται στις ρίζες, συνεχίζουν να ζουν μέχρι την άνοιξη που είναι και η εποχή της φύτευσής τους. Είναι φυτό πολυετές, της οικογένειας Asteraceae ή Compositae, με άνθη  ερμαφρόδιτα  που γονιμοποιούνται από μέλισσες και άλλα έντομα.

Συνώνυμα:  αγκινάρα  ηλίανθος,  αγκινάρα  της Ιερουσαλήμ,στην Κύπρο το λένε κολοκασούδιν,και γλυκοκολόκασον.
Είναι ένα ανθεκτικό φυτό, κατάλληλο για πολλά εδάφη, αλλά προοδεύει καλύτερα και παράγει πολλούς κονδύλους σε φωτεινά, αμμώδη, ή αργιλώδη  εδάφη, καλά στραγγιζόμενα.
Μπορεί να αυξηθεί  και σε  πολύ φτωχά χώματα, αλλά όχι στη σκιά. Έχει βρεθεί και σε περιοχές όπως η Αλάσκα !!! αλλά τα φυτά  εκεί στα Βόρεια δεν κάνουν λουλούδια. Ανέχεται τους ισχυρούς ανέμους, τόσο τις καυτές όσο και τις χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά όχι την έκθεση στη  θάλασσα. Το φυτό είναι  κατάλληλο σε οποιοδήποτε έδαφος και κλίμα, και  ευδοκιμεί όπου και το καλαμπόκι (Zea mays). Ο πρώτος παγετός χαλάει τα κοτσάνια και τα φύλλα, αλλά οι κόνδυλοι μπορούν να αντέξουν στην ψύξη για μήνες. Φυτεύονται έξω στις μόνιμες θέσεις τους στα τέλη της άνοιξης ή στις αρχές του καλοκαιριού όπως και οι πατάτες, σε βάθος 10 cm. και καλύπτονται με χώμα.  Η συγκομιδή των κονδύλων  γίνεται στο τέλος του φθινοπώρου ή το χειμώνα  Αν συγκομιστούν  νωρίς, θα πρέπει  να αποθηκευτούν  καλυμμένοι με άμμο ή χώμα, έτσι ώστε να αποκλειστούν από το φως και τον αέρα , διαφορετικά θα πάρουν ένα σκούρο χρώμα. Οι κόνδυλοι είναι αρκετά μεγάλοι, γίνονται μέχρι 10 εκατοστά  σε μήκος , αλλά τείνουν να μαυρίζουν και να χάνουν την υγρασία τους όταν μένουν εκτεθειμένοι, έτσι είναι καλύτερο να αφήνονται στο έδαφος και να συγκομίζονται όταν χρειάζονται Μπορούν να μείνουν στο έδαφος  έως  και 20 εβδομάδες.Οι αποδόσεις κυμαίνονται από 1 - 2 kg ανά τετραγωνικό μέτρο.Στο τέλος του καλοκαιριού, κόβουμε  τα  μακριά κοτσάνια και όποια  λουλούδια έχουν μείνει. Τα φυτά κινδυνεύουν  κυρίως από τους γυμνοσάλιαγκες.
 Σε κάθε περίεργο κομμάτι  εδάφους,  που είναι ακατάλληλο για άλλα λαχανικά, ο  ηλίανθος ο κονδυλόριζος  θα δώσει πάντα μια καλή σοδειά.  Όταν τα φυτά φτάσουν περίπου το ένα μέτρο, χρειάζονται στήριξη ή κάποιο ανάχωμα γύρω από τη βάση  τους διαφορετικά γέρνουν και μπορεί να σπάσουν.
Σαν είδος μπορεί να δράσει σαν ζιζάνιο για άλλες καλλιέργειες αν αφεθεί ανεξέλεγκτο, καθώς ακόμη και ένα μικρό κομμάτι της ρίζας θα εξαπλωθεί άναρχα αν αφεθεί στο έδαφος. Είναι επιθυμητό να αλλάζει το έδαφος που σπέρνονται οι κόνδυλοι κάθε τρία χρόνια, γιατί όταν παραμένουν στο ίδιο σημείο πολύ καιρό, χάνουν σε μέγεθος και ποιότητα.

Η ρίζα με κόνδυλο

Βρώσιμα μέρη: Οι  κόνδυλοι   τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι.Αναπτύσσουν μια ευχάριστη γλυκύτητα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ειδικά αν συλλεχθούν μετά από  παγετούς. Διαφορετικά είναι καλύτεροι ψημένοι, και μπορούν να μαγειρευτούν  όπως και οι πατάτες. Πολλές φορές χρησιμοποιούνται σαν υποκατάστατό τους. Έχουν παρόμοια  υφή, αλλά πιο γλυκιά γεύση. Κομμένοι -ωμοί-σε λεπτές φέτες, είναι κατάλληλοι  για  σαλάτες.Ψημένοι και αλεσμένοι, είναι ένα υποκατάστατο  του καφέ. Σαν πουρές  συνοδεύουν όμορφα  ψητά κρέατα.
Οι υδατάνθρακες που περιέχουν οι κόνδυλοι έχουν  την τάση να  μαλακώνουν πολύ όταν  βράζουν, και διατηρούν καλύτερα την υφή τους αν ψηθούν στον ατμό.
Μπαίνουν σαν γέμιση σε πίτες  αλμυρές ή γλυκές με φρούτα, τζίντζερ, σταφίδες, κ.ά.

Ηλίανθος ο κονδυλόριζος

Οι κόνδυλοι είναι πλούσιοι σε ινουλίνη, ένα άμυλο που το σώμα δεν μπορεί να χωνέψει, έτσι παρέχουν κορεσμό χωρίς πολλές θερμίδες.Όμως  μπορεί να προκαλέσουν τυμπανισμό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, γαστρικό άλγος. Μερικοί άνθρωποι δεν είναι καθόλου  ανεκτικοί  στην ινουλίνη, και θα πρέπει να είναι προσεκτικοί με την ποσότητα. Αντίθετα με τους περισσότερους κονδύλους, αλλά όπως και με άλλα φυτά της οικογένειας Asteraceae (συμπεριλαμβανομένης της αγκινάρας), οι κόνδυλοι του ηλίανθου αποθηκεύουν τους υδατάνθρακες σαν ινουλίνη (δεν πρέπει να συγχέεται με την ινσουλίνη), αντί  αμύλου.Γι'αυτό το λόγο χρησιμεύουν σε πολλά τρόφιμα σαν σημαντική πηγή διαιτητικών ινών,και ως υποκατάστατο ζάχαρης. Η καθαρή ινουλίνη έχει μια γλυκαντική ισχύ 30% αυτής της ζάχαρης και  «προφίλ γλυκύτητας» πολύ όμοιο με τη ζαχαρόζη.
Αναφέρεται  πως έχει χρησιμοποιηθεί ως καθαρτικό, αφροδισιακό, χολαγωγό, διουρητικό, σπερματοπαραγωγό, τονωτικό, και ήταν μια λαϊκή θεραπεία για το διαβήτη και  τους ρευματισμούς, όπως και ο Ηλίανθος τα παλιότερα χρόνια.
Ο Ηλίανθος παρέχει 650 mg καλίου ανά 1 φλιτζάνι (150γρ) ή μερίδα. Έχει επίσης μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο, φυτικές ίνες(12%)  νιασίνη, θειαμίνη, φώσφορο και χαλκό.
Στη  Γερμανία, μεγάλες ποσότητες  της ρίζας   χρησιμοποιούνται για να παράγουν ένα είδος μπράντυ που ονομάζεται " Topinambur " ή " Rossler". με άρωμα  φρουτώδες και  ελαφρώς γλυκιά γεύση.

Rossler

Οι βολβοί πλένονται και ξηραίνονται σε φούρνο πριν από τη ζύμωση και την απόσταξη.
Άλλες χρήσεις
Οι κόνδυλοι  χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία για την παραγωγή αλκοόλ(λέγεται ότι είναι καλύτερης ποιότητας από των ζαχαρότευτλων)
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ζωοτροφή, αλλά θα πρέπει  πρώτα να πλένονται πριν δοθούν  στα περισσότερα ζώα, εκτός από τους χοίρους που τους τρώνε απευθείας από το έδαφος.
Τα φυτά είναι μια καλή πηγή βιομάζας.

Εδώ μια άγρια ποικιλία.

Από τους Ινδιάνους  της Βόρειας Αμερικής  έχουν καλλιεργεί ως τρόφιμα από την αρχαιότητα , και συνεχίζουν έως σήμερα. Στην Ευρώπη τους γνωρίσαμε εδώ και 300 χρόνια ,κυρίως σαν φυτό κήπου και όχι σαν τροφή.
Στη δεκαετία του 1980 στις ΗΠΑ, έγινε μια προσπάθεια εκτεταμένης καλλιέργειας της αγκινάρας της Ιερουσαλήμ και  μεγάλες εκτάσεις φυτεύτηκαν από τους αγρότες στις μεσοδυτικές πολιτείες. Όμως το αγοραστικό κοινό δεν ανταποκρίθηκε  και η μικρή ανταπόκριση στην αγορά  των κονδύλων είχε σαν αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να χάσουν τις οικονομίες τους.
Το φυτό όπως είναι φυσικό απέκτησε μια "κάποια" κακή φήμη.
****
Η ινουλίνη είναι ένας φυσικός πολυσακχαρίτης που παράγεται από πολλά είδη φυτών, κυρίως από ρίζες ή ριζώματα. Πρόκειται για ένα συστατικό με ήπια γλυκιά γεύση,που χρησιμοποιείται συχνά πλέον στα επεξεργασμένα τρόφιμα ως υποκατάστατο της ζάχαρης, και ως διαιτητικό συμπλήρωμα.
Τα οφέλη της  για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλά, αφού συντελεί στην απορρόφηση του ασβεστίου και του μαγνησίου, ενώ βοηθά και στην ανάπτυξη φυσικών βακτηρίων του εντέρου. Επιπλέον, η χρήση της  δεν προκαλεί αύξηση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων και θεωρείται κατάλληλη ουσία για τους διαβητικούς.  Άλλες μελέτες για τον μεταβολισμό των λιπιδίων έχουν επισημάνει μια αξιοσημείωτη μείωση των ολικών τριγλυκεριδίων και μια βελτίωση της σχέσης μεταξύ της χοληστερόλης HDL και χοληστερόλης LDL, όπου χορηγήθηκαν  ακόμη και σχετικά μικρές ποσότητες ινουλίνης.
Γνωστά φυτά με υψηλές συγκεντρώσεις ινουλίνης είναι το σκόρδο, το κρεμμύδι, η πικραλίδα, ο ηλίανθος και η κολλιτσίδα.Πηγή: http://www.medisense.gr/diet/inoylini.html
Σημειώσεις: Οι εικόνες και οι πληροφορίες που παρουσιάζονται  εδώ, έχουν ως μοναδικό στόχο  να δημιουργήσουν το ερέθισμα στον αναγνώστη  να γνωρίσει τις χρήσιμες ιδιότητες κάποιων φυτών. Η αναφορά στις φαρμακευτικές τους ιδιότητες είναι μόνο ενδεικτική και δεν αποτελεί  συμβουλή. Όποιος θέλει να χρησιμοποιήσει τα φυτά σαν βότανα, θα πρέπει να απευθύνεται  σε καλά εκπαιδευμένους ιατρούς.
Εικόνες και πηγές
http://en.wikipedia.org/wiki/Jerusalem_artichoke
http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/853/1/ptyx.f.b..pdf
http://www.avogel.gr/pflant-encyclopaedia/helianthus.php
Γράψτε ένα σχόλιο.