Του βάλτου το "κρεβάτι"

Τις τελευταίες ημέρες με διακατέχει μια σύγχυση με τις αναρτήσεις. Έχω τόσα πολλά θέματα έτοιμα,και δεν μπορώ να διαλέξω ένα.Τα ανοίγω τα κοιτώ, διορθώνω λίγο,τα κλείνω, και δεν αναρτώ κανένα. Βάλτωσα  λέμε. Ε,σήμερα βρέθηκε η λύση. Θα δώσω έμφαση στην λέξη σύγχυση,και θα πάμε μια βόλτα στους βάλτους, και σε δύο φυτά που συχνά αποκαλούμε το ένα με το όνομα του άλλου,λες και δεν έχει δικό του.

Στην καρδιά της Αιτωλοακαρνανίας και μόλις 6 χλμ. από τη πόλη του Αγρινίου βρίσκεται η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, η  Τριχωνίδα. Ένας σημαντικός υγροβιότοπος  με μεγάλη αισθητική οικολογική και αλιευτική αξία. Η λίμνη και η ευρύτερη  περιοχή αποτελεί μια ειδική περίπτωση συνύπαρξης  πλήθους ευαίσθητων  ειδών που επιβιώνουν παρά τις αλόγιστες ανθρωπογενείς επεμβάσεις.

 Μαγική και άγνωστη στους περισσότερους, γεμάτη χρώματα και μοναδικές φυσικές ομορφιές, η λίμνη είναι το πέλαγος του τόπου(έτσι χαρακτηρίζεται σε έγγραφα της Τουρκοκρατίας). Περιμετρικά της όχθης όπως και της μικρής  της “αδερφής” Λυσιμαχείας κυριαρχούν οι καλαμώνες .
 Παλαιότερα, οι δύο λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία σε περιόδους πλημμυρών ενώνονταν, με αποτέλεσμα να φαίνονται σαν μία,και τότε οι κάτοικοι της περιοχής  την έλεγαν «Λίμνη του Απόκουρου». Οι λίμνες ενώνονταν με αβαθείς βάλτους, και για να αποφεύγεται ο κύκλος της Λυσιμαχίας (μέσω ξηράς) η επικοινωνία γινόταν με πλοιάρια και γαϊτες. Το 1773 ο μουσελίμης του Κάρελι Αλαϊ Μπέης αποφάσισε την κατασκευή των γεφυριών για να ενώσει τις δύο λίμνες και να συνδέσει τους κάμπους του Παναιτωλίου και των Παπαδάτων.

Οι καλαμώνες (Phragmites australis) περικλείουν τα 3/4 της παρόχθιας ζώνης και αποτελούν τυπικό  βιότοπο για πλήθος άλλων ειδών. (περισσότερα στην επόμενη ανάρτηση)
Οι ασβεστούχοι βάλτοι αποτελούν πολύ σημαντικούς βιότοπους, και προστατεύονται νομοθετικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 
Αποτελούν οικοσυστήματα προτεραιότητας σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 92/43, και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας. 
Σχηματίστηκαν από τη συσσώρευση νεκρού φυτικού υλικού και είναι εδάφη βαριά, λασπώδη με κακή οξυγόνωση,που η ύπαρξή τους στηρίζεται σε λεπτές υδρολογικές και περιβαλλοντικές ισορροπίες. Τους συναντάμε σε μικρής έκτασης λίμνες, όπως και στην λίμνη Τριχωνίδα μαζί με είδη εξαιρετικού επιστημονικού ενδιαφέροντος ,όπως τα Cladium mariscus και Carex spp.
Οι ασβεστούχοι βάλτοι εμφανίζονται σε χαμηλά υψόμετρα, στις αβαθείς και παρόχθιες περιοχές της Μακρυνείας, στη Καψοράχη, στο Δαφνιά και στο Τριχώνιο,κοντά στο παραλίμνιο δάσους Φράξου.
Απο τα πλέον συνηθισμένα είδη στους βάλτους είναι τα σπαθόχορτα. Πάμε να τα γνωρίζουμε καλύτερα.

Το Cladium mariscus L.είναι αγγειόσπερμο μονοκοτυλήδονο και πολυτές φυτό της οικογένειας Cyperaceae. Είναι γνωστό με το κοινό όνομα Σπαθόχορτο ή Πριονωτό σπαθόχορτο, κλάδιο, ή κοψιάς.
Πήρε το όνομά του από τα πολύ κοφτερά  φύλλα του, και σχεδόν σε όλο τον κόσμο αναφέρεται σαν "σπαθόχορτο" .

Σπαθόχορτο όμως στις μέρες μας ονομάζουν συχνά  το Υπέρικο, Hypericum perforatum  (Υπέρικο το διάτρητο)στα Λατινικά ,το οποίο έχει και ένα σωρό άλλα ονόματα,όπως Βάλσαμο,Βαλσαμόχορτο, βότανο του Προδρόμου, St.-John's-wort για τους λαούς που μιλούν  Αγγλικά. Στην αρχαιότητα το φυτό το χρησιμοποιούσαν σαν επουλωτικό στις πληγές που γίνονταν από σπαθιά ,και του βγήκε το όνομα(σπαθόχορτο).
Το περίεργο σήμερα είναι, ότι εταιρείες που το διακινούν εμπορικά, χρησιμοποιούν πρώτο, αυτόν τον λανθασμένο χαρακτηρισμό για να μιλήσουν για το Υπέρικο.

Cladium mariscus L. 

Βρώσιμες  χρήσεις:δεν αναφέρονται παρά μόνο στην παράδοση της Αιγύπτου, τα φρέσκα φύλλα και οι βλαστοί. Στη λαϊκή παράδοση(1) των Αιγυπτίων το φυτό αναφέρεται σαν  θεραπεία σε κολικούς και προβλήματα των εντέρων.
Άλλες χρήσεις: Σκεπές, κρεβάτια, χαλιά και στην καλαθοπλεκτική. Στην Σουηδία, τα  φύλλα του σπαθόχορτου χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν σαν υλικό στεγών λόγω της πολυετούς αντοχής τους. Παρόμοιες  χρήσεις  του φυτού θα βρούμε και στη Ζιμπάμπουε.
Τα περισσότερα είδη των βάλτων θεωρούνται  πλέον ζιζάνια, και είναι  μικρής οικονομικής σημασίας. Παράδειγμα, ο Cyperus - πάπυρος  και τα είδη του ( φυτό ιστορικού ενδιαφέροντος για τη σχέση  του με το χαρτί), σήμερα είναι απλό καλλωπιστικό ενώ το είδος  Cyperus esculentus έχει βρώσιμα ριζώματα.
Καλλιέργεια λεπτομέρειες
 Είναι  αυτοφυές των εύκρατων περιοχών της Ευρώπης και της Ασίας,και ευδοκιμεί σε πλούσια  ελώδη εδάφη. Αναπτύσσεται καλά σε αμμώδη ή αργιλώδη εδάφη,τόσο σε φωτεινά όσο και σε ημισκιασμένα μέρη.Μπορεί να φτάσει  και  τα 2,5 μέτρα  σε ύψος, και έχει φύλλα με σκληρές οδοντωτές άκρες. 
Το φυτό ανθίζει τον Ιούλιο με Αύγουστο, ανάλογα με την περιοχή, και οι σπόροι  ωριμάζουν από τα τέλη Αυγούστου έως το Σεπτέμβριο. 
Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα  και  γονιμοποιούνται από τον άνεμο.
Φύεται σε γλυκά νερά όπως (Λίμνη Άγρα, Καλοδίκι) έως υφάλμυρα (Λιμνοθάλασσα Κορυσσίων, Λ. Καϊάφα, Αλυκή Αιγίου). Ακόμα μπορεί να φύεται σε εδάφη υγρά ή δροσερά τα οποία δεν ξηραίνονται τελείως το καλοκαίρι. Σε ορισμένες περιπτώσεις εποικίζει τα πρανή καναλιών σε αμμώδη ή χαλικώδη εδάφη. Τελικά το νερό γλυκό ή υφάλμυρο είναι ο κύριος περιοριστικός παράγοντας της εξάπλωσης του Cladium mariscus L.
 Η γεωγραφική του εξάπλωση  στη χώρα μας εκτείνεται κυρίως σε περιοχές της δυτικής και κεντρικής Ελλάδας. Η γεωγραφική του κατανομή καταγράφηκε σε 25 περιοχές από τις οποίες 8 (Λιμνοθάλασσα Κορυσίων, Λ. Κερί, Λ. Βουλκαριά, Λ. Σαλτίνη, Λ. Καϊάφα, Αλυκή Αιγίου, Καλοδίκι, Άγ. Νικόλαος) αποτελούν νέες αναφορές. Σε ορισμένες περιοχές οι προηγούμενες καταγραφές όπως π.χ. στην Κω δεν επαληθεύτηκαν. Η εξάπλωσή του φαίνεται να ακολουθεί τους υγροτόπους της Δ. Ελλάδας και να εκτείνεται νοτιότερα μέχρι τη Δ. Κρήτη. Στα Βορειοανατολικά υπάρχουν  αναφορές για τις λίμνες Πρέσπα, Χειμαρίτιδα, Βεγορίτιδα, Άγρα και στο Λιτόχωρο. Είναι ευαίσθητο στις αλλαγές των υδρολογικών συνθηκών καθώς και στις ανθρωπογενείς επιδράσεις (κάψιμο και κοπή καλαμώνων, επέκταση καλλιεργειών, ρύπανση).
Σχηματίζει τύπο οικοτόπου ο οποίος επηρεάζεται τόσο από τις υδρολογικές συνθήκες του κυρίως υγροτόπου, όσο και από τις διαβρώσεις των εδαφών της περιφερειακής ζώνης.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι το είδος  αναπτύσσεται σε γλυκά και υφάλμυρα νερά καθώς και σε εδάφη που ο υδροφόρος ορίζοντας παραμένει κοντά στην επιφάνεια κατά τη θερινή περίοδο.Η κύρια εξάπλωσή του με τους μεγαλύτερους πληθυσμούς  φαίνεται να είναι στη δυτική Ελλάδα. Πηγή:
*
Το Cladium mariscus L. είναι ένας σημαντικός δείκτης διατήρησης των υδρολογικών συνθηκών στους βιοτόπους που αναπτύσσεται. Φαίνεται ότι στην περιοχή της Τριχωνίδας οι πληθυσμοί ήταν μεγαλύτεροι και περισσότεροι διότι υπάρχουν ίχνη και στοιχεία που μαρτυρούν την καταστροφή των πληθυσμών είτε από καύση, είτε από επέκταση των καλλιεργειών.Παράδειγμα στη γειτονική μας Βουλγαρία,το φυτό απειλείται με εξαφάνιση -Cladium mariscus :: Red Data Book of Bulgaria-

Στον υγρότοπο της Τριχωνίδας ολοκληρώθηκε με επιτυχία το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό πρόγραμμα Life-Φύση 99 που είχε σαν σκοπό την προστασία και διασφάλιση των ασβεστούχων βάλτων της λίμνης και την αποκατάσταση τους( Οδηγία 92/43/ΕΟΚ)
 Στην Ελλάδα όμως είναι γεγονός ότι όταν ολοκληρώνεται ένα πρόγραμμα σε μια περιοχή NATURA δεν συνεχίζεται η παρακολούθηση του έργου διότι δεν εξασφαλίζεται η νέα χρηματοδότηση λόγω έλλειψης  πόρων.Μετά  το τέλος του προγράμματος όλοι λένε ότι υπάρχει ένα κενό στη διαχείριση του υγροβιότοπου. 
Είναι έτσι; ψάχνοντας  για φωτογραφίες βρέθηκα σε εικόνες σαν αυτή που ακολουθεί...

Ανθρώπινα είδη (σκουπίδια μπάζα)φύονται συχνά στους καλαμιώνες.

σε αυτόν (http://www.lakenet.gr/)τον δικτυακό τόπο που ειδικεύεται στην έρευνα για λίμνες και  υγροτόπους .  
Λένε:ο ιστοχώρος αυτός αποβλέπει στην παροχή υπηρεσιών και προιόντων, έγκυρης και επίκαιρης πληροφόρησης σε κάθε ενδιαφερόμενο και στους φορείς που ασχολούνται με τη διαχείριση και διατήρηση του περιβάλλοντος, την οικολογική ποιότητα, αλλά και τις συνθήκες αναφοράς στις λίμνες και στα άλλα υγροτοπικά συστήματα.
H έρευνα του Iνστιτούτου υποστηρίζεται από τις εργαστηριακές μονάδες: Yδρολογίας και Yδρογεωχημείας, Oικολογικής ποιότητας, Yδροβιολογίας και Iχθυολογίας. Σημειώνεται ότι
εξειδικευμένες αναλύσεις - μετρήσεις διεξάγονται στο βιογεωχημικό εργαστήριο του E.Λ.KE.Θ.E.
Δραστηριότητες
Oι πρόσφατες δραστηριότητες και οι προοπτικές έρευνας και τεχνολογίας του Iνστιτούτου καλύπτουν:
Τη συμβατική και τηλεματική παρακαλούθηση του υδάτινου περιβάλλοντος, Την ορθολογική διαχείριση του νερού σε ηπειρωτικές παράκτιες και νησιωτικές περιοχές,
Την επαναχρησιμοποίηση και πολλαπλή χρήση των νερών
Τον περιορισμό-αποτροπή της ρύπανσης και την αποκατάσταση ρυπασμένων περιοχών
Τη διερεύνηση και ανάσχεση των προβλημάτων που προκαλούν οι κλιματικές αλλαγές και οι ανθρώπινες δραστηριότητες (ερημοποίηση και πλημμύρες, υφαλμύρωση)
Την προστασία, διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη βιοτόπων, ενδημικών ειδών και βιολογικών πόρων.
Την εκτίμηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και της οικολογικής ποιότητας.
Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα LIFE-ΦΥΣΗ ’99 (www.life-trichonis.gr)
Τίτλος: «Δράσεις προστασίας των ασβεστούχων βάλτων της λίµνης Τριχωνίδας».
Προϋπολογισµός: 833.455 €.  
Περίοδος: 1999-2003.
Κύριος Χρηµατοδότης: EU.
Αντικείµενο του προγράµµατος είναι η αποκατάσταση των υπό προστασία οικοτόπων των ασβεστούχων υγροτόπων της λίµνης Τριχωνίδας όπως περιγράφονται στο NATURA 2000, η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για την προστασία των οικοτόπων και του υδάτινου περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής και η προστασία του περιβάλλοντος της Τριχωνίδας και αειφόρος ανάπτυξή του µέσα από δράσεις επίδειξης και εκδηλώσεων και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.Ειδική ιστοσελίδα http://www.life-trichonis.gr/
Ανάδοχος: 
Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών - Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων (Ε.Κ.Θ.Ε. - Ι.Ε.Υ.)
Εταίροι: Αναπτυξιακή Αιτωλοακαρνανίας Α.Ε. (ΑΝ.ΑΙΤ. Α.Ε.),
Εταιρία Προστασίας Τριχωνίδας (Ε.Π.Τ.)
http://www.lakenet.gr/uploads/programs/9/LIFE%20NAT%2099%20
Η δράση συνεχίζεται και το έργο τους είναι μεγάλο.Τότε γιατί οι περισσότεροι μιλούν για εγκατάλειψη; Η περιήγηση-εξερεύνηση  συνεχίζεται..
Εικόνες και πηγές:
Φωτό Δ.ΜαμάσηςΠεριβαλλοντολόγος-Χαρτογράφος
(1)Φαρμακευτικά φυτά και καρυκεύματα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική  της Beni-Sueif, Άνω Αίγυπτος.(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3141364)