Το παράδοξο και η φύση της ελπίδας(Μέρος 3ο)

(Μέρος 3ο)
Η ελπίδα είναι αποφασιστικό στοιχείο σε κάθε προσπάθεια πραγματοποίησης κοινωνικής αλλαγής προς την κατεύθυνση μεγαλύτερης ζωντάνιας, επίγνωσης και λογικής. Αλλά η φύση της ελπίδας συχνά παρεξηγείται και μπερδεύεται με στάσεις που δεν έχουν καμιά σχέση με την ελπίδα και που στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετό της.
Τι σημαίνει να ελπίζεις;
Σημαίνει, όπως πιστεύουν πολλοί, να έχεις επιθυμίες και πόθους; Αν είναι αυτό, εκείνοι που επιθυμούν πιο πολλά και πιο καλά αυτοκίνητα, σπίτια και μαραφέτια, θα πρέπει να είναι άνθρωποι της ελπίδας. Αλλά δεν είναι έτσι. Είναι άνθρωποι που διψούν για περισσότερη κατανάλωση κι όχι άνθρωποι της ελπίδας.
Σημαίνει τάχα ελπίζω, αν αντικείμενο της ελπίδας μου δεν είναι κάποιο πράγμα, αλλά μια πληρέστερη ζώη, μια κατάσταση μεγαλύτερης ζωντάνιας, μια απελευθέρωση από μια αιώνια βαριεστημάρα; Ή, για να χρησιμοποιήσουμε ένα θεολογικό όρο, ελπίζω για τη σωτηρία, ή ένα πολιτικό όρο, ελπίζω για την επανάσταση; Πραγματικά, αυτό το είδος προσδοκίας μπορεί να είναι ελπίδα. Αλλά δεν είναι ελπίδα αν έχει την ιδιότητα της απάθειας και της "προσμονής" - ώσπου να έρθει η ελπίδα - οπότε στην πραγματικότητα είναι κάλυμμα για υποταγή στη μοίρα, τίποτ' άλλο παρά ιδεολογία.

Ο άσιμος σωτήρας πολλών αρχαίων της Ελευσίνας, όπως τον αποτύπωσε η κάμερα στην ταινία η  "Αγέλαστος πέτρα".
Ο Κάφκα περιγράφει με θαυμαστό τρόπο αυτό το είδος της υποταγμένης και παθητικής ελπίδας στο μυθιστόρημά του "Η Δίκη". Ένας άνθρωπος φτάνει μπροστά στην πόρτα που οδηγεί στους ουρανούς (το Νόμο) και παρακαλεί να μπει. Ο θυρωρός λέει πως δεν μπορεί για την ώρα ν' αφήσει τον άνθρωπο να μπει. Μ'όλο που η πόρτα που οδηγεί στο Νόμο παραμένει ανοιχτή, ο άνθρωπος αποφασίζει πως είναι καλύτερα να περιμένει ίσαμε που να του δώσουν την άδεια να μπει. Έτσι κάθεται χάμω και περιμένει μέρες και χρόνια. Πολλές φορές ζητάει να τον αφήσουν να μπει, αλλά πάντα του λένε πως δεν επιτρέπεται ακόμα η είσοδός του. Όλα αυτά τα πολλά χρόνια της αναμονής, ο άνθρωπος μελετάει το θυρωρό σχεδόν ακατάπαυστα και μαθαίνει να γνωρίζει ακόμα και τους ψύλλους στη γούνα του γιακά του. Με τα χρόνια γερνάει και πλησιάζει στο θάνατο. Για πρώτη φορά αναρωτιέται: "Πώς συμβαίνει κι όλα αυτά τα χρόνια δε ζήτησε να μπει κανένας άλλος εκτός από μένα;". Ο θυρωρός απαντάει: "Μονάχα εσύ μπορούσες να μπεις απ' αυτή την πόρτα, αφού αυτή η πόρτα προοριζόταν για σένα. Τώρα θα την κλείσω".Ο γέρος είχε γεράσει πολύ για να καταλάβει, και μπορεί να μην καταλάβαινε αν ήταν νεότερος. Οι γραφειοκράτες έχουν την τελευταία λέξη. Αν πουν όχι, είναι αδύνατο να μπεις. Αν είχε κάτι παραπάνω απ' αυτή την παθητική ελπίδα της αναμονής, θα μπορούσε να μπει, και το κουράγιο του να αγνοήσει τους γραφειοκράτες θα ήταν η λυτρωτική πράξη που θα τον έφερνε στο αστραφτερό ανάκτορο. Πολλοί άνθρωποι είναι σαν το γέρο του Κάφκα. Ελπίζουν, αλλά δεν τους επιτρέπεται να ενεργήσουν σύμφωνα με τον παλμό της καρδιάς τους, κι όσο οι γραφειοκράτες δε δίνουν το πράσινο φως, περιμένουν και περιμένουν. (Η ισπανική λέξη esperar σημαίνει και αναμένω και ελπίζω και αναφέρεται ξεκάθαρα σ’ αυτό το ιδιαίτερο είδος παθητικής ελπίδας που προσπαθώ να περιγράψω εδώ).
Αυτό το είδος παθητικής ελπίδας συνδέεται στενά με μια γενικευμένη μορφή ελπίδας, που μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ελπίδα για χρόνο. Ο χρόνος και το μέλλον γίνονται η κεντρική κατηγορία αυτού του είδους ελπίδας.
Τίποτα δεν αναμένεται να συμβεί στο τώρα, αλλά μονάχα την επόμενη στιγμή, την επόμενη μέρα, τον επόμενο χρόνο και σ' έναν άλλο κόσμο, αν είναι πολύ ανόητο να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί η ελπίδα σ' αυτό τον κόσμο. Πίσω απ' αυτή τη δοξασία βρίσκεται η ειδωλολατρία του "Μέλλοντος", της "Ιστορίας" και των "Μεταγενέστερων", που εμφανίστηκε στη Γαλλική Επανάσταση με ανθρώπους όπως ο Ροβεσπιέρος, οι οποίοι λάτρευαν το μέλλον σαν θεό: δεν κάνω τίποτα, παραμένω παθητικός, γιατί είμαι ένα τίποτα, μηδαμινός. Αλλά το μέλλον, η προέκταση του χρόνου, θα φέρει αυτό που δεν μπορώ να πετύχω.
Αυτή η λατρεία του μέλλοντος, που είναι μια διαφορετική άποψη της λατρείας της "προόδου" στη σύγχρονη αστική σκέψη, είναι ακριβώς η αλλοτρίωση της ελπίδας. Αντί να κάνω εγώ κάτι ή να γίνω κάτι, τα είδωλα, το μέλλον, οι μεταγενέστεροι κάνουν έτσι ώστε να συμβεί κάτι, χωρίς τη δική μου παρέμβαση. (Αυτή η σταλινική αντίληψη αποτελεί άμεση συνέχιση της ειδωλολατρίας των μεταγενέστερων του Ροβεσπιέρου. Είναι το άκρο αντίθετο της θέσης του Μαρξ που είπε: «Η ιστορία δεν είναι τίποτα, δεν κάνει τίποτα. Ο άνθρωπος υπάρχει, κι αυτός τα κάνει όλα»).

Ενώ η παθητική αναμονή είναι μια συγκαλυμμένη μορφή της απελπισίας και της ανημποριάς, υπάρχει μια άλλη μορφή απελπισίας και απόγνωσης που παίρνει ακριβώς την αντίθετη μορφή - τη μορφή των φραστικών κατασκευών και του τυχοδιωκτισμού, της περιφρόνησης της πραγματικότητας και της παραβίασης όλων όσων μπορούν να παραβιαστούν. Αυτή ήταν η στάση κάθε ψεύτικου μεσσία και των ηγετών τους, οι οποίοι περιφρονούσαν εκείνους που κάτω απ' όλες τις περιστάσεις δεν προτιμούν το θάνατο από την ήττα. Στις μέρες μας αυτή η ψευδοριζοσπαστική συγκάλυψη της απελπισίας και του νιχιλισμού δεν είναι κάτι που σπανίζει ανάμεσα στα πιο αφοσιωμένα μέλη της νέας γενιάς. Απευθύνονται στην τόλμη και την αφοσίωσή τους, αλλά δεν πείθουν με την έλλειψη από μέρους τους ρεαλισμού, αίσθησης της στρατηγικής και, σε μερικούς απ' αυτούς, με την έλλειψη αγάπης για ζωή.
2. ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ
Η ελπίδα είναι κάτι το παράδοξο. Δεν είναι ούτε παθητική αναμονή ούτε αντιρρεαλιστική παραβίαση των περιστάσεων που μπορούν να συμβούν. Μοιάζει με μια κουλουριασμένη τίγρη που θα κάνει το πήδημά της μόνο τη στιγμή που πρέπει να πηδήξει. Έκφραση της ελπίδας δεν είναι ούτε ο υπναλέος ρεφορμισμός ούτε ο ψευδοριζοσπαστικός τυχοδιωκτισμός. Ελπίζω σημαίνει είμαι έτοιμος κάθε στιγμή για εκείνο που δεν έχει ακόμα γεννηθεί, αλλά που ωστόσο δεν απελπίζομαι αν δε γεννηθεί στη διάρκεια της δικής μας ζώης. Δεν υπάρχει νόημα στο να ελπίζω για κάτι που ήδη υπάρχει ή για κάτι που δεν μπορεί να υπάρξει. Εκείνοι που η ελπίδα τους είναι αδύναμη, τα παρατάνε όλα αναζητώντας την άνεση, ή μπροστά στη βία. Εκείνοι που η ελπίδα τους είναι ισχυρή, βλέπουν και υποθάλπουν όλα τα δείγματα της νέας ζωής κι είναι πρόθυμοι κάθε στιγμή να συμβάλουν στη γέννηση αυτού που είναι έτοιμο να γεννηθεί.
Μια από τις μεγαλύτερες συγχύσεις σχετικά με την ελπίδα είναι η αδυναμία διάκρισης ανάμεσα στη συνειδητή και την ασυνείδητη ελπίδα. Φυσικά αυτό είναι ένα λάθος που συμβαίνει και σε σχέση με πολλές άλλες συναισθηματικές εμπειρίες, όπως η ευτυχία, το άγχος, η κατάθλιψη, η βαριεστημάρα και το μίσος. Είναι να απορεί κανείς για το ότι, μόλο που οι θεωρίες του Φρόυντ ήταν δημοφιλείς, οι ιδέες του για το ασυνείδητο εφαρμόστηκαν πάρα πολύ λίγο στα συναισθηματικά φαινόμενα. Το γεγονός αυτό οφείλεται βασικά σε δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι στα κείμενα μερικών ψυχαναλυτών και μερικών "φιλόσοφων της ψυχανάλυσης" το όλο φαινόμενο του ασυνείδητου - δηλαδή της απώθησης - αναφέρεται σε σεξουαλικές επιθυμίες, και χρησιμοποιούν την απώθηση λαθεμένα - σαν συνώνυμο της καταστολής των σεξουαλικών επιθυμιών και δραστηριοτήτων. Κάνοντάς το αυτό απογυμνώνουν τις ανακαλύψεις του Φρόυντ από μερικές από τις πιο σπουδαίες συνέπειές τους. Ο δεύτερος λόγος βρίσκεται προφανώς στο γεγονός ότι είναι πολύ λιγότερο ενοχλητικό για τις μεταβικτωριανές γενιές το να αποκτήσουν επίγνωση σχετικά με τις απωθημένες σεξουαλικές επιθυμίες, και περισσότερο ενοχλητική η επίγνωση βιωμάτων όπως η αλλοτρίωση, η απελπισία ή η απληστία. Ας παραθέσουμε ένα μόνο από τα πιο χτυπητά παραδείγματα: οι περισσότεροι άνθρωποι δεν παραδέχονται πως νιώθουν φόβο, βαριεστημάρα, μοναξιά, απελπισία - δηλαδή δεν έχουν συνείδηση* αυτών των συναισθημάτων. Αυτό οφείλεται σε μια απλή αιτία. Η υφή της κοινωνίας μας είναι τέτοια, που ο πετυχημένος άνθρωπος υποτίθεται πως δε φοβάται, δε νιώθει βαριεστημάρα ή μοναξιά. Πρέπει να βρίσκει πως αυτός ο κόσμος είναι ο καλύτερος απ' όλους τους κόσμους. Για να έχει τις καλύτερες δυνατότητες προαγωγής, πρέπει να απωθεί το φόβο, όπως και την αμφιβολία, την κατάθλιψη, τη βαριεστημάρα ή την απελπισία.
Υπάρχουν πολλοί που νιώθουν συνειδητά γεμάτοι ελπίδα κι ασυνείδητα απελπισμένοι, και είναι πολύ λίγοι εκείνοι που νιώθουν το αντίθετο. Αυτό που έχει σημασία στην εξέταση της ελπίδας και της απελπισίας δεν είναι κατά κύριο λόγο τι πιστεύουν οι άνθρωποι για τα αισθήματά τους, αλλά τι νιώθουν στην πραγματικότητα. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε ελάχιστα από τα λόγια τους, αλλά μπορούμε να το ανακαλύψουμε από τις εκφράσεις του προσώπου τους, από τον τρόπο που περπατάνε, από την ικανότητά τους να αντιδρούν δείχνοντας ενδιαφέρον για κάτι που βρίσκεται μπροστά στα μάτια τους, και από την έλλειψη φανατισμού, που διαπιστώνεται από την ικανότητά τους να ακούν προσεκτικά κάθε λογικό επιχείρημα.

2011-Διαμαρτυρία έξω απο τα ΚΑΠΗ-Αργυρούπολης
Η δυναμική άποψη που εφαρμόζεται στο βιβλίο αυτό στα κοινωνικο-ψυχολογικά φαινόμενα διαφέρει βασικά από την περιγραφική μπηχαβιοριστική μέθοδο εξέτασης που εφαρμόζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στην κοινωνικο-επιστημονική έρευνα. Από τη δυναμική άποψη, δε μας ενδιαφέρει πρωταρχικά να μάθουμε τι σκέφτεται ή τι λέει ένα πρόσωπο ή πώς συμπεριφέρεται τώρα. Ενδιαφερόμαστε για τη δομή του χαρακτήρα του, δηλαδή για την ημιμόνιμη δομή των ενεργειών του, για την κατεύθυνση προς την οποία διοχετεύονται αυτές οι ενέργειες και για την ένταση με την οποία πορεύονται. Αν γνωρίζουμε τις κινητήριες δυνάμεις που υποκινούν τη συμπεριφορά, όχι μόνο θα κατανοήσουμε τη σημερινή συμπεριφορά, αλλά και θα είμαστε σε θέση να κάνουμε λογικές υποθέσεις για τον τρόπο που θα αντιδράσει ένα πρόσωπο σε διαφορετικές περιστάσεις. Στη δυναμική άποψη, οι αιφνίδιες "αλλαγές" στη σκέψη ή τη συμπεριφορά ενός προσώπου είναι αλλαγές που μπορούν στο μεγαλύτερο μέρος τους να παραβλεφτούν, με την προϋπόθεση να είναι γνωστή η δομή του χαρακτήρα του.
Θα μπορούσαμε να πούμε περισσότερα για τι δεν είναι ελπίδα, αλλά ας προχωρήσουμε μπροστά κι ας ρωτήσουμε τι είναι ελπίδα. Μπορούμε να την περιγράψουμε κάπως με λόγια ή μπορούμε να τη μεταδώσουμε μ' ένα ποίημα, μ' ένα τραγούδι, με μια χειρονομία, με μια έκφραση του προσώπου ή με μια πράξη; Όπως συμβαίνει με κάθε άλλο βίωμα, τα λόγια δεν αρκούν για να περιγράψουμε αυτό το βίωμα. Στην πραγματικότητα οι περισσότερες σχετικές λέξεις κάνουν το αντίθετο: το θολώνουν, το διχοτομούν, το σκοτώνουν. Πολύ συχνά, μιλώντας για την αγάπη ή το μίσος ή την ελπίδα, χάνουμε την επαφή μ' αυτό που υποτίθεται πως θέλουμε να πούμε. Η ποίηση, η μουσική και οι άλλες μορφές τέχνης είναι τα μέσα που προσφέρονται καλύτερα για να περιγράψουμε τα ανθρώπινα βιώματα, γιατί διακρίνονται για την ακρίβειά τους κι αποφεύγουν την αφαίρεση και την ασάφεια των φθαρμένων εικόνων που υποτίθεται πως είναι οι πιο σωστές παραστάσεις των ανθρώπινων βιωμάτων.

Παίρνοντας όμως αυτούς τους χαρακτηρισμούς στα σοβαρά, δεν είναι αδύνατο να αποδώσουμε τη συναισθηματική εμπειρία με λόγια που δεν είναι λόγια της ποίησης. Αυτό όμως δε θα ήταν δυνατό αν οι άνθρωποι δε συμμερίζονταν το βίωμα για το οποίο μιλάμε, το λιγότερο σε κάποιο βαθμό. Περιγράφω σημαίνει τονίζω τις διάφορες απόψεις του βιώματος, κι έτσι αποκαθιστώ μια επικοινωνία στην οποία ο συγγραφέας κι ο αναγνώστης ξέρουν ότι αναφέρονται στο ίδιο πράγμα. Κάνοντας αυτή την προσπάθεια, πρέπει να ζητήσω από τον αναγνώστη να συνεργαστεί μαζί μου κι όχι να περιμένει να του δώσω μια απάντηση στο ερώτημα τι είναι ελπίδα. Πρέπει να του ζητήσω να επιστρατεύσει τις εμπειρίες του για να είναι δυνατός ο διάλογος. Το να ελπίζεις είναι μια κατάσταση ύπαρξης. Είναι μια εσωτερική ετοιμότητα, η ετοιμότητα της έντονης αλλά όχι ξοδεμένης ακόμα δραστικότητας. Η έννοια της "δραστηριότητας" στηρίζεται πάνω σε μια από τις πιο διαδομένες αυταπάτες του ανθρώπου στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία. Ολόκληρη η κουλτούρα μας συνδέεται με τη δραστηριότητα - τη δραστηριότητα με την έννοια της απασχόλησης (της απασχόλησης που είναι απαραίτητη για την εργασία). Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι άνθρωποι είναι τόσο "δραστήριοι" που δεν μπορούν να κάθονται χωρίς να κάνουν κάτι. Φτάνουν ακόμα ως το σημείο να μετατρέπουν το λεγόμενο χρόνο ανάπαυσής τους σε μια άλλη μορφή δραστηριότητας. Αν δεν ξοδεύεις τη δραστηριότητά σου κάνοντας χρήματα, την ξοδεύεις πηγαίνοντας βόλτα με το αυτοκίνητό σου, παίζοντας γκόλφ ή συζητώντας για μηδαμινά πράγματα. Αυτό που φοβάσαι είναι η στιγμή που ουσιαστικά δεν έχεις "να κάνεις" κάτι. Κατά πόσο ονομάζει κανείς αυτό το είδος συμπεριφοράς δραστηριότητα, είναι ζήτημα ορολογίας. Το κακό είναι ότι πολλοί άνθρωποι που νομίζουν ότι είναι πολύ δραστήριοι, δεν έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι μόλη την "απασχόλησή" τους είναι στην πραγματικότητα πάρα πολύ αδρανείς. Χρειάζονται συνέχεια τη διέγερση από τα έξω, είτε αυτό είναι οι κουβέντες των άλλων ανθρώπων είτε το να βλεπουν κινηματογράφο, είτε αυτό είναι το ταξίδι ή άλλες μορφές πιο συγκλονιστικών καταναλωτικών συγκινήσεων, ακόμα κι αν αυτό το κίνητρο είναι ένας καινούργιος άντρας ή μια καινούργια γυναίκα σαν σεξουαλικός σύντροφος. Χρειάζονται να τους παρακινήσει κάποιος, να τους "βάλει σε πειρασμό", να τους δελεάσει, να τους σαγηνέψει. Είναι πάντα τα "κορόιδα" και ποτέ οι από πάνω. Πάντοτε τρέχουν και ποτέ δε στέκονται. Κι ενώ έχουν την εντύπωση ότι είναι απεριόριστα δραστήριοι, είναι η κατάθλιψη που τους σπρώχνει να κάνουν κάτι για να ξεφύγουν από το άγχος που νιώθουν όταν μείνουν μόνοι με τον εαυτό τους. Η ελπίδα είναι φυσικό σύνδρομο της ζωής και της ανάπτυξης. Όταν ένα δέντρο που δεν το βλέπει ο ήλιος γέρνει τον κορμό του προς τη μεριά που είναι ο ήλιος, δεν μπορούμε να πούμε ότι το δέντρο "ελπίζει" με τον ίδιο τρόπο που ελπίζει ο άνθρωπος, αφού η ελπίδα στον άνθρωπο συνδέεται με αισθήματα και με επίγνωση, που δεν μπορεί να έχει το δέντρο. Ωστόσο, δε θα ήταν λάθος αν λέγαμε ότι ελπίζει για το φως του ήλιου και εκφράζει αυτή την ελπίδα γέρνοντας τον κορμό του προς τον ήλιο. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο δέντρο και το παιδί που γεννιέται; Μπορεί το παιδί να μην έχει επίγνωση, ωστόσο η δραστηριότητά του εκφράζει την ελπίδα του να γεννηθεί και ν' αναπνεύσει ανεξάρτητα. Το βρέφος που θηλάζει δεν ελπίζει στο στήθος της μάνας του; Το μωρό δεν ελπίζει να σταθεί στα πόδια του και να περπατήσει; Ο άρρωστος δεν ελπίζει να γίνει καλά, ο φυλακισμένος να λευτερωθεί, ο πεινασμένος να φάει; Δεν ελπίζουμε πως θα ξυπνήσουμε σε μια άλλη μέρα όταν το βράδυ πέφτουμε να κοιμηθούμε; Στο σαρκικό έρωτα δεν εκφράζεται η ελπίδα του άντρα στην ικανότητά του, στον τρόπο που έχει να διεγείρει το ταίρι του και η ελπίδα της γυναίκας να ανταποκριθεί και να διεγείρει τον άντρα;
* Θέλω να τονίσω ότι η συζήτηση για «το ασυνείδητο» είναι μια άλλη μορφή αλλοτριωμένης σκέψης και λόγου. Δεν υπάρχει κάτι σαν «το ασυνείδητο», λες και είναι ένα όργανο ή ένα πράγμα στο χώρο. Μπορεί κανείς «να έχει συνείδηση» ή «να μην έχει συνείδηση» για τα εξωτερικά ή εσωτερικά γεγονότα. Δηλαδή πραγματευόμαστε μια φυσική λειτουργία, όχι ένα εντοπισμένο όργανο.
Πηγή: Έριχ Φρομ. Η επανάσταση της ελπίδας.
Σχετικά κείμενα
Βατραχοκλή Τηγανόλαδου PhD MD, Κβαντικού Ψυχολόγου - Δεν θα μας σώσουν οι υπερδιαστατικές κατσαρίθρες .
ΤΖΩΡΤΖ ΟΡΓΟΥΕΛ - 1984
http://www.scribd.com/doc/24614839/%CE%A4%CE%96%CE%9F%CE%A1%CE%A4%CE%96-%CE%9F%CE%A1%CE%93%CE%9F%CE%A5%CE%95%CE%9B-1984
Εικόνες από:
http://utopianphoto.blogspot.com/
http://www.newsbeast.gr/
http://www.antinews.gr/?cat=54
http://ramirez2007saloniki.blogspot.com/
Zougla.gr
Γράψτε ένα σχόλιο

Έριχ Φρομ -Τα σταυροδρόμια-

 Η "επανάσταση της ελπίδας" (Μέρος ΙΙ)
Ι. Τα σταυροδρόμια
Ανάμεσά μας πλανιέται ένα φάντασμα που λίγοι μονάχα μπορούν να το δουν ξεκάθαρα. Δεν είναι το παλιό φάντασμα του κομμουνισμού ή του φασισμού. Είναι ένα νέο φάντασμα: μια πέρα για πέρα μηχανοποιημένη κοινωνία, αφοσιωμένη στη μέγιστη δυνατή παραγωγή και κατανάλωση, κατευθυνόμενη από κομπιούτερ. Και σ' αυτό το κοινωνικό προτσές, ο ίδιος ο άνθρωπος μετατρέπεται σε εξάρτημα της όλης μηχανής, καλοτρώγοντας και καλοπερνώντας, αλλά απαθής, άψυχος, με ελάχιστα αισθήματα. Με τη νίκη της νέας κοινωνίας θα εξαφανιστούν ο ατομικισμός και η ιδιωτική ζωή. Τα αισθήματά μας για τους άλλους θα φαμπρικάρονται από ψυχολογικούς διαμορφωτές και άλλες συσκευές, ή με παραισθησιογόνα, που χρησιμεύουν παράλληλα και για ένα νέο είδος ενδοσκοπικής εμπειρίας. Όπως γράφει ο Σμπίγκνιεφ Μπρζεζίνσκι, "στην τεχνετρονική κοινωνία φαίνεται πως θα επικρατεί η τάση της συγκέντρωσης της ατομικής υποστήριξης εκατομμυρίων ασυντόνιστων πολιτών, πράγμα που θα το κάνουν εύκολα μαγνητικές και ελκτικές προσωπικότητες εκμεταλευόμενες αποτελεσματικά τις πο πρόσφατες τεχνικές επικοινωνίας για να χειραγωγούν και να κατευθύνουν τα συναισθήματα και να ελέγχουν τη λογική". Αυτή τη νέα μορφή κοινωνίας την πρόβλεψαν με τη μορφή μυθιστορήματος ο Όργουελ στο έργο του "1984" και ο Άλντους Χάξλεϋ στο έργο "Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος" (Brave New World).
Η πιο ανησυχητική πλευρά για την ώρα μπορεί να είναι ότι βλέπουμε να χάνουμε τον έλεγχό μας πάνω στο σύστημά μας. Εκτελούμε αποφάσεις που παίρνουν για μας οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μας. Σαν ανθρώπινα όντα δεν έχουμε άλλους σκοπούς από το να παράγουμε και να καταναλώνουμε ολοένα και πιο πολύ. Δεν επιθυμούμε τίποτα κι ούτε θέλουμε να επιθυμούμε κάτι. Βρισκόμαστε κάτω από την απειλή του αφανισμού με τα πυρηνικά όπλα, και της εσωτερικής απονέκρωσης με την απάθεια που δημιουργεί ο αποκλεισμός μας από την υπεύθυνη λήψη αποφάσεων.
Συνεχίζεται μετά το βίντεο
Η Ομιλία του Δημήτρη Καζάκη στο Σύνταγμα.

http://www.youtube.com/watch?v=ayx34EhEvmc&feature=player_embedded#at=27
Πώς φτάσαμε σ'αυτό το σημείο; Πώς έγινε κι ο άνθρωπος, έχοντας φτάσει στο αποκορύφωμα της κυριαρχίας του πάνω στη φύση, έγινε αιχμάλωτος των δικών του δημιουργημάτων και βρίσκεται μπροστά στο σοβαρό κίνδυνο να καταστρέψει τον εαυτό του;
Αναζητώντας την επιστημονική αλήθεια, ο άνθρωπος κατέκτησε τις γνώσεις που μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την κυριαρχία του πάνω στη φύση. Η επιτυχία του ήταν καταπληκτική. Δίνοντας όμως μονόπλευρα έμφαση στην τεχνική και την υλική κατανάλωση, ο άνθρωπος έχασε την επαφή με τον εαυτό του, με τη ζωή. Έχοντας χάσει την πνευματική πίστη και τις ουμανιστικές αξίες που συνδέονται μ' αυτή, συγκέντρωσε όλη την προσοχή του στις τεχνικές και υλικές αξίες κι έχασε την ικανότητα για έντονα συναισθηματικά βιώματα και για τη χαρά και τη λύπη που τα συνοδεύουν. Η μηχανή που κατασκεύασε έγινε τόσο παντοδύναμη, που έφτιαξε δικό της πρόγραμμα, το οποίο καθορίζει σήμερα αυτή τούτη τη σκέψη του ανθρώπου.
Προς το παρόν, ένα από τα πιο σοβαρά συμπτώματα του συστήματός μας είναι το γεγονός ότι η οικονομία μας στηρίζεται πάνω στην παραγωγή όπλων (συν τη διατήρηση ολόκληρου του αμυντικού μηχανισμού) και στην αρχή της μέγιστης δυνατής κατανάλωσης. Έχουμε ένα οικονομικό σύστημα που λειτουργεί καλά μονάχα αν παράγουμε προϊόντα που μας απειλούν με φυσική καταστροφή, μονάχα αν μετατρέπουμε το άτομο σε ολοκληρωτικά απαθή καταναλωτή, με αποτέλεσμα να το απονεκρώνουμε, και μονάχα αν έχουμε δημιουργήσει μια γραφειοκρατία που κάνει το άτομο να νιώθει ανίσχυρο. 

Βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα τραγικό άλυτο δίλημμα: Πρέπει να δημιουργούμε αρρωστημένους ανθρώπους για να έχουμε υγιή οικονομία, ή είναι δυνατό να χρησιμοποιήσουμε τους υλικούς πόρους μας, τις εφευρέσεις μας, τα κομπιούτερ μας με τρόπο που να εξυπηρετούν τους σκοπούς του ανθρώπου; Πρέπει τα άτομα να είναι απαθή και εξαρτημένα για να έχουμε οργανώσεις γερές που να λειτουργούν στην εντέλεια;
Οι απαντήσεις σ' αυτά τα προβλήματα διαφέρουν. Ανάμεσα σε κείνους που αναγνωρίζουν την επαναστατική και δραστική αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου, που θα μπορούσε να την πραγματοποιήσει η "μεγαμηχανή", είναι οι συγγραφείς που υποστηρίζουν ότι η νέα κοινωνία είναι αναπόφευκτη, κι έτσι, ότι δεν υπάρχει χώρος για αντιρρήσεις ως προς τα καλά της. Παράλληλα νιώθουν συμπάθεια για την καινούργια κοινωνία, αν και εκφράζουν κάποιους φόβους για το τι μπορεί να κάνει στον άνθρωπο όπως τον ξέρουμε. Αντιπρόσωποι αυτής της τάσης είναι ο Σμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι κι ο Χ. Καν. Στην άλλη άκρη του φάσματος βρίσκεται ο Ζακ Ελύλ, που στο έργο του "Τεχνολογική Κοινωνία" (Τechnological Society) περιγράφει με μεγάλη δύναμη τη νέα κοινωνία προς την οποία βαδίζουμε και την καταστροφική επίδρασή της πάνω στον άνθρωπο. Αντιμετωπίζει το φάντασμα στην τρομακτική του έλλειψη ανθρωπιάς. Το συμπέρασμά του δεν είναι πως θα επικρατήσει η νέα κοινωνία, αν και φρονεί ότι, σύμφωνα με το νόμο των πιθανοτήτων, μπορεί και να επικρατήσει. Βλέπει όμως μια δυνατότητα, σύμφωνα με την οποία η απανθρωπισμένη κοινωνία μπορεί να μην είναι ο νικητής "αν ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων αποκτήσουν επίγνωση της απειλής που δημιουργεί ο τεχνολογικός κόσμος για την προσωπική και πνευματική ζωή του ανθρώπου και αν αποφασίσουν να προασπίσουν την ελευθερία τους ανατρέποντας την πορεία αυτής της εξέλιξης". Η θέση του Λιούις Μάμφορντ μπορεί να χαρακτηριστεί παρόμοια με τη θέση του Ελύλ. Στο βαθύ και θαυμαστό έργο του "Ο Μύθος της Μηχανής" (The Myth of the Machine) περιγράφει τη "μεγαμηχανή", ξεκινώντας από τις πρώτες εκδηλώσεις της στην αιγυπτιακή και βαβυλωνιακή κοινωνία. Αλλά σε αντίθεση μ' εκείνους που, όπως οι συγγραφείς που αναφέρθηκαν παραπάνω, αναγνωρίζουν το φάντασμα είτε με συμπάθεια είτε με τρόμο, βρίσκεται η πλειονότητα των ανθρώπων, όσοι βρίσκονται στην κορυφή του κατεστημένου, και ο μέσος πολίτης, που δε βλέπει κανένα φάντασμα.
 Πιστεύουν στην παλιά και ξεπερασμένη πια πίστη του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία η μηχανή θα συμβάλει στο να γίνει πιο ελαφρύς ο μόχθος του ανθρώπου, θα παραμείνει μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, και δε βλέπουν τον κίνδυνο που δημιουργείται αν η τεχνολογία αφεθεί ν' ακολουθήσει τη δική της λογική, οπότε μπορεί να καταντήσει μια καρκινωματική απόφυση που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το συγκροτημένο σύστημα του ανθρώπου και της κοινωνικής ζωής. Η θέση που παίρνει αυτό το βιβλίο είναι καταρχήν εκείνη του Μάμφορντ και του Ελύλ. Είναι ίσως διαφορετική από την άποψη ότι διαβλέπω μια κάπως μεγαλύτερη δυνατότητα αναστήλωσης του κοινωνικού συστήματος κάτω από τον έλεγχο του ανθρώπου. Οι ελπίδες που έχω σ' αυτό τον τομέα βασίζονται στους ακόλουθους παράγοντες:
1. Το σημερινό κοινωνικό σύστημα μπορεί να γίνει κατανοητό πολύ καλύτερα αν συνδέσουμε το σύστημα "Άνθρωπος" με το όλο σύστημα. Η ανθρώπινη φύση δεν είναι ένα αφηρημένο ούτε και ένα απεριόριστα πλαστικό και κατά συνέπεια δυναμικά αμελητέο σύστημα. Έχει τις δικές της ιδιαίτερες ιδιότητες, τους δικούς της ιδιαίτερους νόμους και τις δικές της εναλλακτικές λύσεις. Η μελέτη του συστήματος Άνθρωπος μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε τι κάνουν στον άνθρωπο ορισμένοι παράγοντες του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, με ποιο τρόπο οι διαταραχές στο σύστημα Άνθρωπος προκαλούν διαταραχές στην ισορροπία του όλου κοινωνικού συστήματος. Εισάγοντας τον ανθρώπινο παράγοντα στην ανάλυση του όλου συστήματος, είμαστε καλύτερα προπαρασκευασμένοι να κατανοήσουμε τη δυσλειτουργία του, και να καθορίσουμε νόρμες που συνδέουν την υγιή οικονομική λειτουργία του συστήματος με τη βέλτιστη ευημερία των ανθρώπων που συμμετέχουν σ' αυτό το κοινωνικό σύστημα. Φυσικά, όλα αυτά ισχύουν μονάχα αν υπάρχει συμφωνία πως η μέγιστη δυνατή ανάπτυξη του ανθρώπινου συστήματος από την άποψη της δομής του - δηλαδή της ανθρώπινης ευημερίας - αποτελεί πρωταρχικό σκοπό.
2. Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια από το σημερινό τρόπο ζωής, η παθητικότητά του και η σιωπηλή βαριεστημάρα, η έλλειψη ιδιωτικής ζωής και η αποπροσωποποίηση που τον χαρακτηρίζει, καθώς και η επιθυμία για μια χαρούμενη και γεμάτη νόημα ύπαρξη, που να ικανοποιεί τις ειδικές εκείνες ανάγκες, τις οποίες ο άνθρωπος έχει αναπτύξει στις τελευταίες χιλιετηρίδες της ιστορίας του, και οι οποίες τον κάνουν να διαφέρει από τα ζώα, όπως και από το κομπιούτερ. Αυτή η τάση γίνεται ακόμα πιο έντονη επειδή το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού έχει κιόλας γευτεί την πλήρη υλική ικανοποίηση και έχει ανακαλύψει ότι ο παράδεισος του καταναλωτή δε χαρίζει την αναμενόμενη ευτυχία. (Φυσικά οι φτωχοί δεν είχαν ακόμα τη δυνατότητα να το διαπιστώσουν, εκτός από το ότι παρατηρούν την έλλειψη χαράς εκείνων που "έχουν καθετί που θα μπορούσε να επιθυμήσει ο άνθρωπος").

Οι ιδεολογίες και οι ιδέες έχουν χάσει πολύ από το θέλγητρό τους. Οι παραδοσιακές στερεότυπες φράσεις όπως "δεξιός" και "αριστερός" ή "κομμουνισμός" και "καπιταλισμός" έχουν χάσει τη σημασία τους. Οι άνθρωποι αναζητούν ένα νέο προσανατολισμό, μια νέα φιλοσοφία, που να έχει για κέντρο της τις προτεραιότητες της ζωής και όχι τις προτεραιότητες του θανάτου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σ' ολόκληρο τον κόσμο παρατηρείται μια όλο και μεγαλύτερη πόλωση: Υπάρχουν εκείνοι που νιώθουν έλξη για τη βία, το "νόμο και την τάξη", για τις γραφειοκρατικές μεθόδους και ενδεχόμενα για τη μη ζωή, καθώς κι εκείνοι που νιώθουν βαθιά αγάπη για τη ζωή, για νέες στάσεις συμπεριφοράς και όχι για έτοιμα σχέδια και σχήματα. Αυτό το νέο μέτωπο είναι ένα κίνημα που συνδυάζει την επιθυμία για βαθιές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική πρακτική μας με αλλαγές στην ψυχική και πνευματική θεώρηση της ζωής. Στην πιο γενική μορφή του, σκοπός του είναι η δραστηριοποίηση του ατόμου, η αποκατάσταση του ελέγχου του ανθρώπου πάνω στο κοινωνικό σύστημα, ο εξανθρωπισμός της τεχνολογίας. Είναι ένα κίνημα στο όνομα της ζωής κι αν έχει μια τόσο πλατιά και κοινή βάση, αυτό το οφείλει στο ότι η απειλή ενάντια στη ζωή σήμερα δεν είναι απειλή ενάντια σε μια τάξη ή ένα έθνος, αλλά απειλή ενάντια σ' όλους μας.

Στα κεφάλαια που ακολουθούν επιχειρείται η λεπτομερειακή εξέταση μερικών από τα προβλήματα που σκιαγραφήθηκαν εδώ, ιδιαίτερα εκείνων που συνδέονται με τη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα.
Υπάρχει ωστόσο ένα σημείο που πρέπει να ξεκαθαριστεί από την αρχή. Σήμερα υπάρχει μια πολύ διαδομένη απογοήτευση σχετικά με τη δυνατότητα αλλαγής της πορείας που έχουμε ακολουθήσει. Αυτή η απογοήτευση είναι κατά κύριο λόγο ασυνείδητη, ενώ οι συνειδητοί άνθρωποι είναι "αισιόδοξοι" και πιστεύουν στην παραπέρα "πρόοδο". Πριν από την εξέταση της σημερινής κατάστασης και της δυνατότητας ελπίδας που παρουσιάζει, θα προηγηθεί η εξέταση του φαινομένου της ελπίδας.

Από τη στιγμή που παραμένουμε ακίνητοι, αρχίζουμε να παρακμάζουμε.
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε σαν αντίδραση στην κατάσταση της Αμερικής το 1968. Στη συγγραφή του μ' έσπρωξε η πεποίθηση πως βρισκόμαστε σ' ένα σταυροδρόμι: ο ένας δρόμος οδηγεί - αν όχι στην καταστροφή με θερμοπυρηνικό πόλεμο - σε μια πέρα για πέρα μηχανοποιημένη κοινωνία με τον άνθρωπο σαν ένα ανίσχυρο γρανάζι στη μηχανή. Ο άλλος οδηγεί στην αναγέννηση του ουμανισμού και της ελπίδας - σε μια κοινωνία που βάζει την τεχνική στην υπηρεσία της ευημερίας του ανθρώπου. Βασίζεται στην πεποίθηση ότι τις απαραίτητες καινούργιες λύσεις μπορούμε να τις βρούμε με τη βοήθεια της λογικής και της φλογερής αγάπης για τη ζωή και όχι με τον παραλογισμό και το μίσος.
Έριχ Φρομ.
Amnesty International: Συρία
http://www.youtube.com/watch?v=LhA8NHR1boU&feature=mfu_in_order&list=UL
Δεν έχουν τέλος οι συγκρούσεις στη γειτονιά μας.
Ξεπερνούν τους 1.000 οι νεκροί στη Συρία,ανακοίνωσε σήμερα η συριακή οργάνωση υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Sawasiah.Η οργάνωση υπογράμμισε ότι έχει στη διάθεσή της τα ονόματα των 1.100 ανθρώπων, οι οποίοι, όπως διευκρινίζει, σκοτώθηκαν κυρίως στην κοιλάδα Χαουράν, στη νότια Συρία, από όπου ξεκίνησαν στις 18 Μαρτίου οι κινητοποιήσεις.Από την kathimerini.gr
Το κείμενο του Έριχ Φρομ, είναι αναδημοσίευση απο το ιστολόγιο:
http://fysei.blogspot.com/2010/10/blog-post.html
Πηγή: Έριχ Φρομ, Η επανάσταση της ελπίδας, Εκδόσεις Μπουκουμάνη
Το βίντεο από το Σύνταγμα είναι απο το tsantiri.gr και τον ιστότοπο.
http://www.300ellines.org/
Το graffiti από:
http://www.onextrapixel.com/2009/06/17/38-marvellous-graffiti-art-and-street-art-that-
Το πτυχίο από το http://tsak-giorgis.blogspot.com/2010/07/blog-post_5535.html
Συνεχίζεται.
Γράψτε ένα σχόλιο

Η επανάσταση της ελπίδας.

ΠΙΣΤΗ
Όταν η ελπίδα χαθεί, η ζωή τελειώνει, πραγματικά ή δυνητικά. Η ελπίδα είναι ουσιαστικό στοιχείο της δομής της ζωής, της δυναμικής του πνεύματος του ανθρώπου. Συνδέεται στενά μ' ένα άλλο στοιχείο της δομής της ζωής: την πίστη. Η πίστη δεν είναι μια ασθενική μορφή πεποίθησης ή γνώσης. Δεν είναι μια πίστη σ' αυτό ή εκείνο. Πίστη είναι η πεποίθηση γι' αυτό που δεν έχει ακόμα αποδειχτεί, η γνώση της πραγματικής δυνατότητας, η επίγνωση της κυοφορίας. Η πίστη είναι λογική όταν αναφέρεται στη γνώση του πραγματικού που δεν έχει ακόμα γεννηθεί. Βασίζεται στην ικανότητα της γνώσης και της κατανόησης, που εισχωρεί βαθιά μέσα από την επιφάνεια και φτάνει ως τον πυρήνα. Η πίστη, όπως κι η ελπίδα, δεν είναι πρόγνωση του μέλλοντος. Είναι η ενόραση του παρόντος σε κατάσταση κυοφορίας.
Η δήλωση ότι η πίστη είναι βεβαιότητα χρειάζεται διευκρίνιση. Είναι βεβαιότητα για την πραγματικότητα της δυνατότητας - αλλά δεν είναι βεβαιότητα με την έννοια της αναμφισβήτητης προγνωστικότητας. Το παιδί μπορεί να γεννηθεί πρόωρα νεκρό. Μπορεί να πεθάνει στη γέννα. Μπορεί να πεθάνει στις πρώτες δύο εβδομάδες της ζωής του. Αυτό είναι το παράδοξο της πίστης: είναι η βεβαιότητα του αβέβαιου. Είναι βεβαιότητα από την άποψη της ενόρασης και της κατανόησης του ανθρώπου. Δεν είναι βεβαιότητα από την άποψη του τελικού αποτελέσματος της πραγματικότητας. Δε χρειαζόμαστε πίστη γι' αυτό που είναι επιστημονικά προβλεπτό, ούτε μπορεί να υπάρχει πίστη σ' αυτό που είναι αδύνατο. Η πίστη βασίζεται στην εμπειρία της ζωής, στη μεταμόρφωση του εαυτού μας. Η πίστη πως οι άλλοι μπορούν να αλλάξουν είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας πως εγώ μπορώ να αλλάξω.
Υπάρχει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στην ορθολογική και την παράλογη πίστη. Η ορθολογική πίστη είναι αποτέλεσμα της εσωτερικής δραστηριότητα του ατόμου στον τομέα της σκέψης ή του συναισθήματος, ενώ η παράλογη πίστη είναι υποταγή σε κάτι δοσμένο, που το αποδεχόμαστε σαν αληθινό, ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι. Το ουσιαστικό στοιχείο κάθε παράλογης πίστης είναι ο παθητικός της χαρακτήρας, είτε το αντικείμενό της είναι είδωλο, είτε είναι ηγέτης, είτε ιδεολογία. Ακόμα και ο επιστήμονας χρειάζεται να απελευθερωθεί από την παράλογη πίστη στις πατροπαράδοτες ιδέες για να έχει ορθολογική πίστη στη δύναμη της δημιουργικής σκέψης τους.
Όταν η ανακάλυψή του "αποδειχτεί", δε χρειάζεται πια πίστη, παρά μόνο στο επόμενο βήμα της ενατένισής του. Στη σφαίρα των ανθρώπινων σχέσεων, "έχω πίστη" σ' ένα άλλο πρόσωπο σημαίνει πως είμαι βέβαιος για τον πυρήνα του - δηλαδή για την αξιοπιστία και το αμετάβλητο των βασικών στάσεών του. Με την ίδια έννοια μπορούμε να έχουμε πίστη στον εαυτό μας - όχι στη σταθερότητα της γνώμης μας, αλλά στο βασικό προσανατολισμό μας στη ζωή, στο καλούπι της δομής του χαρακτήρα μας. Μια τέτοια πίστη διαμορφώνεται από την εμπειρία του εγώ, από την ικανότητά μας να λέμε "εγώ" εύλογα, με την αίσθηση της ταυτότητας.
Ελπίδα είναι η διάθεση που συνοδεύει την πίστη. Η πίστη δε θα μπορούσε να ευσταθήσει χωρίς τη διάθεση της ελπίδας. Η ελπίδα δεν μπορεί να έχει άλλη βάση εκτός από την πίστη.
TO ΣΘΕΝΟΣ
Υπάρχει ένα ακόμα στοιχείο που συνδέεται με την ελπίδα και την πίστη στη δομή της ζωής: το θάρρος ή σθένος (ψυχική δύναμη), όπως το έλεγε ο Σπινόζα. Το σθένος είναι ίσως η λιγότερο διφορούμενη έκφραση, γιατί το θάρρος χρησιμοποιείται σήμερα για να δηλώσει περισσότερο το θάρρος για να πεθάνει κανείς παρά το θάρρος για να ζήσει. Το σθένος είναι η ικανότητα αντίστασης στον πειρασμό να διακινδυνέψει κανείς την ελπίδα και την πίστη - κι έτσι να τα καταστρέψει - μετατρέποντάς τα σε κούφια αισιοδοξία ή σε παράλογη πίστη. Το σθένος είναι η ικανότητα να πούμε "όχι" όταν όλος ο κόσμος θέλει ν' ακούσει "ναι".
Αλλά το σθένος δεν μπορεί να γίνει απόλυτα αντιληπτό, αν δεν αναφέρουμε μια άλλη άποψή του: την τόλμη. Το τολμηρό πρόσωπο δε φοβάται απειλές, ούτε κι αυτό το θάνατο. Συχνά όμως, η λέξη "τολμηρός" καλύπτει διάφορες, ολότελα διαφορετικές στάσεις. Αναφέρω μονάχα τις τρεις πιο σημαντικές: Πρώτο, ένα άτομο μπορεί να είναι τολμηρό επειδή δε νοιάζεται αν θα ζήσει ή όχι. Η ζωή δεν αξίζει και πολλά πράγματα γι' αυτό κι έτσι δείχνεται τολμηρό όταν βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο να πεθάνει. Ενώ όμως δε φοβάται το θάνατο, μπορεί να φοβάται τη ζωή. Η τόλμη του βασίζεται στην έλλειψη αγάπης για τη ζωή. Συνήθως δεν είναι καθόλου τολμηρό όταν δε βρίσκεται σε κατάσταση που διακινδυνεύει τη ζωή του. Στην πραγματικότητα αναζητάει συχνά επικίνδυνες καταστάσεις για ν' αποφύγει το φόβο του για τη ζωή, για τον εαυτό του και για τους ανθρώπους.
Ένα δεύτερο είδος τόλμης είναι η τόλμη του ατόμου που ζει σε συμβιοτική υποταγή με ένα είδωλο, είτε αυτό είναι πρόσωπο, είτε θεσμός, είτε ιδέα. Οι εντολές του ειδώλου είναι ιερές. Είναι πολύ πιο υποχρεωτικές από τις εντολές επιβίωσης του σώματός του. Αν μπορούσε να παρακούσει ή να αμφισβητήσει αυτές τις εντολές του ειδώλου, θ' αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να χάσει την ταύτισή του με το είδωλο. Αυτό σημαίνει ότι θα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να βρεθεί ολοκληρωτικά απομονωμένο κι έτσι στα πρόθυρα της τρέλας. Επιθυμεί να πεθάνει επειδή φοβάται να εκθέσει τον εαυτό του σ' αυτό τον κίνδυνο.

Το τρίτο είδος τόλμης το βρίσκουμε στο ολόπλευρα αναπτυγμένο άτομο, που μένει στον ίδιο τον εαυτό του κι αγαπάει τη ζωή. Το άτομο που έχει ξεπεράσει την απληστία δεν προσκολλιέται σε κανένα είδωλο ή σε κανένα πράγμα κι έτσι δεν έχει τίποτα να χάσει: είναι πλούσιο επειδή είναι κενό, είναι ισχυρό επειδή δεν είναι σκλάβος των επιθυμιών του. Μπορεί να παραμερίσει τα είδωλα, τις παράλογες επιθυμίες και τις φαντασιώσεις, γιατί βρίσκεται σε πλήρη επαφή με την πραγματικότητα μέσα κι έξω από τον εαυτό του. 
Αν ένα τέτοιο άτομο έχει φτάσει στην πλήρη "διαφώτιση", είναι πέρα για πέρα τολμηρό. Αν έχει κινηθεί προς το σκοπό του χωρίς να έχει φτάσει, η τόλμη του δε θα είναι ολοκληρωμένη. Όποιος όμως προσπαθεί να φτάσει σε κατάσταση που να είναι ολοκληρωμένος ο εαυτός του, ξέρει πως κάθε φορά που κάνει ένα καινούργιο βήμα προς την τόλμη, ξυπνάει μέσα του μια αλάθητη αίσθηση δύναμης και χαράς. Νιώθει σα να έχει αρχίσει μια νέα φάση της ζωής. Μπορεί να νιώσει την αλήθεια των γραμμών του Γκαίτε: "Έβαλα το σπίτι μου στο τίποτα, να γιατί ολόκληρος ο κόσμος είναι δικός μου".
Η ελπίδα κι η πίστη, όντας ουσιαστικές ιδιότητες της ζωής, κινούνται από την ίδια τους τη φύση προς τη διεύθυνση του ξεπεράσματος του status quo, ατομικά και κοινωνικά. Μια από τις ιδιότητες κάθε ζωής είναι το ότι βρίσκεται σ' ένα αδιάκοπο προτσές αλλαγής και ποτέ δε μένει η ίδια σε μια δοσμένη στιγμή. Η ζωή που λιμνάζει τείνει προς το θάνατο. Αν η στασιμότητα είναι ολοκληρωτική, επέρχεται θάνατος. Το συμπέρασμα είναι ότι η ζωή στην κινητική ιδιότητά της τείνει να διασπάσει κι όχι να ξεπεράσει το status quo. 
Γινόμαστε πιο ισχυροί ή πιο αδύνατοι, πιο σοφοί ή πιο ανόητοι, πιο θαρραλέοι ή πιο δειλοί. Κάθε δευτερόλεπτο είναι μια στιγμή απόφασης για το καλύτερο ή για το χειρότερο. Τρέφουμε την οκνηρία μας, την απληστία μας, ή τη μισούμε ή την αφήνουμε να πεθάνει της πείνας. Όσο πιο πολύ την τρέφουμε τόσο πιο ισχυρή γίνεται. Όσο λιγότερο την ταϊζουμε τόσο πιο αδύνατη γίνεται.

Ό,τι ισχύει για το άτομο ισχύει και για μια κοινωνία. Ποτέ δεν είναι στατική. Αν δεν αναπτύσσεται, παρακμάζει. Αν δεν ξεπερνάει το status quo για το καλύτερο, αλλάζει προς το χειρότερο. Συχνά εμείς, το άτομο ή οι άνθρωποι που αποτελούμε μια κοινωνία, έχουμε την ψευδαίσθηση πως μπορούμε να παραμείνουμε ακίνητοι και να μην αλλάξουμε τη δοσμένη κατάσταση προς τη μία ή την άλλη διεύθυνση. Πρόκειται για μια από τις πιο επικίνδυνες ψευδαισθήσεις. Από τη στιγμή που παραμένουμε ακίνητοι, αρχίζουμε να παρακμάζουμε.

Ισπανία-2011.

ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Αυτή η έννοια ατομικής και κοινωνικής μεταμόρφωσης μας επιτρέπει και ακόμα μας υποχρεώνει να επαναπροσδιορίσουμε τη σημασία της ανάστασης, χωρίς να αναφερόμαστε καθόλου στις θεολογικές σημασίες της στον Χριστιανισμό. Ανάσταση με το νέο της νόημα - για την οποία το χριστιανικό νόημα μπορεί να είναι μια από τις πιθανές συμβολικές εκφράσεις της - δεν είναι η δημιουργία μιας άλλης πραγματικότητας πέρα από την πραγματικότητα αυτής της ζωής, αλλά η μεταμόρφωση αυτής της πραγματικότητας προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ζωντάνιας. Ο άνθρωπος και η κοινωνία ανασταίνονται κάθε στιγμή στην πράξη της ελπίδας και της πίστης στο εδώ και στο παρόν. 
Κάθε πράξη αγάπης, επίγνωσης, συμπάθειας, είναι ανάσταση. Κάθε πράξη οκνηρίας, απληστίας, ιδιοτέλειας, είναι θάνατος. Κάθε στιγμή ύπαρξης μας φέρνει μπροστά στις εναλλακτικές λύσεις της ανάστασης ή του θανάτου. Κάθε στιγμή δίνουμε μια απάντηση. Αυτή η απάντηση βρίσκεται όχι σ' ό,τι λέμε ή σκεφτόμαστε, αλλά σ' αυτό που είμαστε, στο πώς ενεργούμε, προς τα πού κινούμαστε.
ΤΟ ΓΚΡΕΜΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ
Αν η ελπίδα, η πίστη και το σθένος είναι σύνδρομα της ζώης, πώς συμβαίνει τόσοι πολλοί άνθρωποι να χάνουν την ελπίδα, την πίστη και το σθένος τους και να τους αρέσει η δουλεία κι η εξάρτηση; Αυτή ακριβώς η δυνατότητα της απώλειας αποτελεί το χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Ξεκινάμε με την ελπίδα, την πίστη και το σθένος - είναι οι ασυνείδητες, "μη νοητικές" ιδιότητες του σπέρματος και του αβγού, της ένωσής τους, της ανάπτυξης του εμβρύου και της γέννησής του. Όταν όμως αρχίζει η ζωή, οι περιπέτειες του περιβάλλοντος και το τυχαίο αρχίζουν να προωθούν ή να φράζουν το δρόμο στη δυνητική ελπίδα.
Οι περισσότεροι από μας είχαμε την ελπίδα πως θα μας αγαπήσουν - όχι απλώς να μας περιποιηθούν και να μας ταΐσουν, αλλά να μας καταλάβουν, να μας φροντίσουν, να μας σεβαστούν. Οι περισσότεροι από μας ελπίζαμε πως θα μπορούσαμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας. Όταν είμαστε μικροί δε γνωρίζαμε ακόμα την ανθρώπινη επινόηση του ψεύδους - όχι μονάχα το ψέμα με τα λόγια, αλλά το ψέμα στη φωνή, το ψέμα στη ματιά, το ψέμα στις χειρονομίες, στην έκφραση του προσώπου. Πώς πρέπει να προετοιμαστεί το παιδί γι' αυτή την ειδικά ανθρώπινη εξυπνάδα - δηλαδή το ψέμα; Οι περισσότεροι από μας έχουμε αφυπνιστεί, μερικοί περισσότερο άλλοι λιγότερο ωμά, σχετικά με το γεγονός ότι οι άνθρωποι συχνά δεν εννοούν αυτό που λένε ή λένε ακριβώς το αντίθετο απ' αυτό που εννοούν. Και όχι μονάχα οι "άνθρωποι" γενικά, αλλά ακριβώς εκείνοι που τους εμπιστευόμαστε περισσότερο - οι γονείς μας, οι δάσκαλοί μας, οι ηγέτες μας.
Λίγοι άνθρωποι ξεφεύγουν από το πεπρωμένο να διαψευστούν σε τούτο ή το άλλο σημείο της ανάπτυξής τους οι ελπίδες τους - μερικές φορές μάλιστα να γκρεμιστούν ολοκληρωτικά. Μπορεί αυτό να είναι καλό. Αν ένας άνθρωπος δεν ένιωθε να διαψεύδονται οι ελπίδες του, πώς θα μπορούσε να γίνει η ελπίδα του γερή κι ακλόνητη; Πώς θα μπορούσε να αποφύγει τον κίνδυνο να γίνει ένας ονειροπόλος οπτιμιστής; Από το άλλο μέρος όμως η ελπίδα γκρεμίζεται μερικές φορές σε τόσο μεγάλο βαθμό, που μπορεί ένας άνθρωπος να μην την ανακτήσει ποτέ πια.

williamblake

Στην πραγματικότητα, οι απαντήσεις και οι αντιδράσεις στο γκρέμισμα της ελπίδας παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία, κι αυτό εξαρτάται από πολλές περιστάσεις: ιστορικές, προσωπικές, ψυχολογικές και ιδιοσυστασιακές. Πολλοί άνθρωποι, προφανώς η πλειοψηφία, αντιδρούν στη διάψευση της ελπίδας τους προσαρμοζόμενοι στη μέση αισιοδοξία που ελπίζει πάντα στο καλύτερο χωρίς να μπαίνει στην ενόχληση να αναγνωρίσει ότι μπορεί να συμβεί όχι το καλό αλλά απεναντίας το κακό. Όσο σφυρίζουν οι άλλοι, αυτοί οι άνθρωποι σφυρίζουν μαζί τους κι αντί να αισθάνονται απελπισία, φαίνεται να συμμετέχουν σ' ένα είδος κονσέρτου ποπ. Περιορίζουν τις απαιτήσεις τους σ' αυτό που μπορούν να πάρουν κι ούτε ονειρεύονται αυτό που φαίνεται να είναι έξω από αυτό που μπορούν να φτάσουν. Είναι τέλεια προσαρμοσμένα μέλη του κοπαδιού και ποτέ δε νιώθουν απελπισία, επειδή κανένας άλλος δε φαίνεται να νιώθει απελπισμένος. Παρουσιάζουν την εικόνα ενός ιδιόμορφου είδους αποδεκτού οπτιμισμού, που τον βλέπουμε σε τόσα πολλά μέλη της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας - συνήθως ο οπτιμισμός είναι συνειδητός και η αποδοχή ασυνείδητη.
Ένα άλλο αποτέλεσμα του γκρεμίσματος της ελπίδας είναι η "σκλήρυνση της καρδιάς". Βλέπουμε πολλούς ανθρώπους - από τους ανήλικους εγκληματίες ως τους ξεροκέφαλους αλλά αποτελεσματικούς ενήλικους - που σε κάποιο σημείο της ζωής τους, μπορεί στα πέντε, μπορεί στα δώδεκα, μπορεί στα είκοσι χρόνια τους, δεν ανέχονται πια να πληγώνονται. Μερικοί απ' αυτούς αποφασίζουν, θαρρείς από κάποια ξαφνική ενόραση ή μεταστροφή, πως φτάνει πια. Πως κανένας δε θα μπορέσει πια να τους πληγώσει, αλλά πως θα είναι εκείνοι ικανοί να πληγώσουν άλλους. Μπορεί να παραπονιούνται για την κακοτυχία τους που δε βρίσκουν φίλους ή κάποιο που να τους αγαπάει, δε φταίει όμως η κακοτυχία τους αλλά η μοίρα τους. Έχοντας χάσει τη συμπάθεια και την εμπάθεια, δεν μπορούν να συγκινήσουν κανέναν - ούτε μπορούν κι αυτοί να συγκινηθούν.
 Ο "θρίαμβος" της ζωή τους δεν έχει ανάγκη από κανένα. Περηφανεύονται για το ότι δε συγκινούνται και για την ευχαρίστησή τους να μπορούν να πληγώνουν τους άλλους. Κατά πόσο αυτό γίνεται με εγκληματικό ή νόμιμο τρόπο εξαρτάται πολύ περισσότερο από κοινωνικούς παρά από ψυχολογικούς παράγοντες. Οι περισσότεροί τους παραμένουν ψυχροί και κατά συνέπεια δυστυχισμένοι ώσπου να τελειώσει η ζωή τους. Όχι πολύ σπάνια, συμβαίνει κάποιο θαύμα κι αρχίζει να λιώνει ο πάγος. Μπορεί απλούστατα να συνάντησαν κάποιο πρόσωπο που πιστεύουν στο ενδιαφέρον του, και τότε ανοίγουν νέες αισθηματικές διαστάσεις. Αν είναι τυχεροί, ξεπαγώνουν ολοκληρωτικά κι έρχονται τότε στη ζωή οι σπόροι της ελπίδας που φαινόταν πως είχαν καταστραφεί ολότελα.
Ένα άλλο πολύ πιο δραστικό αποτέλεσμα της γκρεμισμένης ελπίδας είναι η καταστροφικότητα και η βία. Ακριβώς για το λόγο ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζουν χωρίς ελπίδα, εκείνος που η ελπίδα του έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί μισεί τη ζωή. Καθώς δεν μπορεί να δημιουργήσει ζωή, θέλει να την καταστρέψει, πράγμα που είναι κάτι λιγότερο από θαύμα - αλλά πολύ πιο εύκολο να γίνει. Θέλει να εκδικηθεί τον εαυτό του για τη μη βιωμένη ζωή του και το κάνει αυτό ρίχνοντας τον εαυτό του στην ολοκληρωτική καταστροφικότητα, έτσι που πολύ λίγη σημασία έχει αν καταστρέφει άλλους ή αν καταστρέφει τον εαυτό του.
Συνήθως η καταστροφική αντίδραση στη γκρεμισμένη ελπίδα είναι να βρεθεί κανείς ανάμεσα σε κείνους που, για κοινωνικούς ή οικονομικούς λόγους, αποκλείονται από τις ανέσεις της πλειοψηφίας και δεν έχουν κοινωνική ή οικονομική επιφάνεια. Δεν είναι πρωταρχικά η οικονομική απογοήτευση που οδηγεί στο μίσος και τη βία. Είναι η απελπιστική κατάσταση, οι πάντα διαψευσμένες υποσχέσεις που σπρώχνουν στη βία και την καταστροφικότητα. Πραγματικά, πολύ λίγη αμφιβολία υπάρχει ότι οι ομάδες που στερούνται και που τις κακομεταχειρίζονται τόσο πολύ ώστε δεν μπορούν ούτε απελπισμένες να είναι, γιατί δεν έχουν τον οραματισμό της ελπίδας, είναι λιγότερο βίαιες από κείνες που βλέπουν τη δυνατότητα της ελπίδας και ωστόσο αναγνωρίζουν ταυτόχρονα ότι οι περιστάσεις κάνουν αδύνατη την πραγματοποίηση των ελπίδων τους. 
Μιλώντας από ψυχολογική σκοπιά, η καταστροφικότητα είναι η εναλλακτική λύση στην ελπίδα, όπως η έλξη του θανάτου είναι η εναλλακτική λύση στην αγάπη για τη ζωή, και όπως η χαρά είναι η εναλλακτική λύση στη βαριεστημάρα.

Δε ζει μόνο το άτομο με την ελπίδα. Τα έθνη κι οι κοινωνικές τάξεις ζουν με την ελπίδα, την πίστη και το σθένος, κι αν χάσουν αυτό το δυναμικό εξαφανίζονται - είτε από έλλειψη ζωτικότητας είτε από την παράλογη καταστροφικότητα που αναπτύσσουν.
Θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι η ανάπτυξη της ελπίδας ή της απελπισίας σ' ένα άτομο, καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία ελπίδας ή απελπισίας στην κοινωνία ή την τάξη. Όσο κι αν γκρεμίστηκε η ελπίδα ενός ατόμου στην παιδική του ηλικία, στην περίπτωση που ζει σε μια περίοδο ελπίδας και πίστης, θα διεγερθεί κι η δικιά του ελπίδα. Από το άλλο μέρος, το πρόσωπο που η εμπειρία του το οδηγεί να ελπίζει, θα τείνει συχνά να βρίσκεται σε κατάθλιψη κι απελπισία όταν η κοινωνία ή η τάξη του χάσει το πνεύμα της ελπίδας.
Σήμερα, και συνεχώς σε μεγαλύτερο βαθμό από τις αρχές του 1ου Παγκόσμιου Πολέμου, και ιδιαίτερα για την Αμερική μετά την ήττα της Αντιιμπεριαλιστικής Λίγκας στο τέλος του περασμένου αιώνα, η ελπίδα εξαφανίζεται με γοργό ρυθμό από το Δυτικό κόσμο. Όπως είπα πρωτύτερα, η απελπισία καλύπτεται σαν αισιοδοξία και σε μερικούς σαν επαναστατικός μηδενισμός. Ό,τι όμως κι αν σκέφτεται ένας άνθρωπος για τον εαυτό του, πολύ λίγη σημασία έχει σε σύγκριση μ' αυτό που είναι, μ' αυτό που αληθινά νιώθει, και οι πιο πολλοί από μας δεν ξέρουμε τι ακριβώς νιώθουμε.
Τα δείγματα της απελπισίας είναι όλα εδώ. Κοιτάξτε τη βαριεστημένη έκφραση του μέσου ατόμου, την έλλειψη επαφής ανάμεσα στους ανθρώπους - ακόμα κι όταν προσπαθούν απεγνωσμένα "ν'αποκτήσουν επαφή". Κοιτάξτε την ανικανότητα να φτιάξουμε σοβαρά ένα πρόγραμμα για να κατανικήσουμε την ολοένα αυξανόμενη δηλητηρίαση του νερού και της ατμόσφαιρας της πόλης, και τον προβλεπόμενο λιμό στις φτωχότερες χώρες, για να μη μιλήσουμε για την ανικανότητά μας ν' απαλλαγούμε από την καθημερινή απειλή για τη ζωή και τα σχέδια όλων μας - από τα θερμοπυρηνικά όπλα. Ό,τι κι αν πούμε ή αν σκεφτούμε για την ελπίδα, η ανικανότητά μας να ενεργήσουμε ή να προγραμματίσουμε για τη ζωή προδίδει την απελπισία μας.

Ξέρουμε πολύ λίγα σχετικά με τους λόγους αυτής της αυξανόμενης απελπισίας. Πριν το 1914 οι άνθρωποι σκέφτονταν ότι ο κόσμος ήταν ένα μέρος όπου επικρατούσε ασφάλεια, ότι οι πόλεμοι, με την πλήρη περιφρόνησή τους για την ανθρώπινη ζωή, ανήκαν στο παρελθόν. Παρόλα αυτά, έγινε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος και κάθε κυβέρνηση είπε ψέματα ως προς τα κίνητρά της. Κηρύχτηκε κατόπιν ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, με την κωμωδία των προφάσεών του τόσο από τις Δυτικές δυνάμεις όσο και από τη Σοβιετική Ένωση. Ήρθε ο τρόμος του συστήματος του Στάλιν και του συστήματος του Χίτλερ, ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος με την πλήρη περιφρόνησή του για τη ζωή των πολιτών. Και ο πόλεμος του Βιετνάμ, όπου χρόνια και χρόνια χρησιμοποιούσε η αμερικανική κυβέρνηση τη δύναμή της για να συντρίψει ένα μικρό λαό με πρόφαση "να τον σώσει". Και καμιά από τις μεγάλες δυνάμεις δεν έκανε το μοναδικό βήμα που θα έδινε ελπίδα σ' όλους: ν' απαλλαγεί από τα πυρηνικά όπλα της, έχοντας εμπιστοσύνη πως οι άλλες θα ήταν αρκετά υγιείς και θα την ακολουθούσαν.
Αλλά υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για την αυξανόμενη απελπισία: η διαμόρφωση της ολοκληρωτικά γραφειοκρατικοποιημένης βιομηχανικής κοινωνίας και η αδυναμία του ατόμου απέναντι στην οργάνωση, την οποία θα πραγματευτώ στο επόμενο κεφάλαιο.
Αν η Αμερική και ο Δυτικός κόσμος παραμείνουν στην κατάσταση της ασυνείδητης απελπισίας, της έλλειψης πίστης και σθένους, γίνεται προβλεπτό ότι δε θα μπορέσουν ν' αντισταθούν στον πειρασμό του μεγάλου μπαμ με πυρηνικά όπλα, που θα βάλει τέρμα σε όλα τα προβλήματά μας - υπερπληθυσμό, βαριεστημάρα, πείνα - αφού θα εξαφανίσει κάθε ζωή.
Η πρόοδος προς την κατεύθυνση ενός κοινωνικού και πολιτιστικού καθεστώτος, όπου ο άνθρωπος θα είναι ο καβαλάρης, εξαρτάται από την ικανότητά μας ν' αντιμετωπίσουμε την απελπισία μας. Πρώτ' απ' όλα, πρέπει να το δούμε αυτό. Και δεύτερο, πρέπει να εξετάσουμε κατά πόσο υπάρχει μια πραγματική δυνατότητα ν' αλλάξουμε την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωής μας, δίνοντάς της νέα διεύθυνση που θα την κάνει ικανή να ελπίζει και πάλι. Αν δεν υπάρχει μια τέτοια πραγματική δυνατότητα, τότε η ελπίδα είναι καθαρή ανοησία. Αν όμως υπάρχει πραγματική δυνατότητα, τότε μπορεί να υπάρχει ελπίδα, βασιζόμενη στην εξέταση των νέων εναλλακτικών λύσεων και επιλογών, καθώς και στην από κοινού δράση για την πραγματοποίηση αυτών των νέων εναλλακτικών λύσεων.
Μέρος Ι.
Ο Έριχ Φρομ, γεννήθηκε στην Φρανκφούρτη  το 1900 και πέθανε στην Ελβετία το 1980.
Πηγή: Αποσμάσματα από: Η επανάσταση της ελπίδας, Έριχ Φρομ.
Εκδόσεις Μπουκουμάνη
Εικόνες:
.1.http://anagogi.blogspot.com/
.2.http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-highlands-islands-13003680
.3.http://xomeritis.blogspot.com/
.4.http://picasaweb.google.com/EdKashi/CurseoftheBlackGold?feat=flashslideshow#5234784324208889186
Γράψτε ένα σχόλιο.