Στους δρόμους της προσφυγιάς

19 Μαΐου σήμερα, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.

Να ξεκινήσουμε λέγοντας  πως δεν έχουμε να πούμε  κάτι καινούργιο(1) αλλά δεν  γίνεται  και να ξεχάσουμε εκείνο το  παζάρι ντροπής, όπου οι άνθρωποι χρησιμοποιήθηκαν σαν ανταλλάξιμο είδος.

Η γενοκτονία των Ποντίων δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός μέσα στο χρόνο. Η πρακτική συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι τις μέρες μας  χτυπώντας κάθε τόσο κι ένα διαφορετικό λαό.
Θέλοντας  αυτή τη χρονιά να ξεφύγουμε από τα ιστορικά ντοκουμέντα και τις γνωστές φόρμες αφήγησης των γεγονότων, σας καλούμε να έρθετε μαζί μας μια βόλτα στους δρόμους που περπάτησαν οι πρόσφυγες όταν  τους δόθηκε η πρώτη σπιθαμή γης.

Ο όρος πολιτισμός μπορεί να αναφέρεται σε διάφορα επίπεδα της ζωής. Αλλά  όλες του οι εκφάνσεις αφορούν  αισθητηριακές δραστηριότητες.
Στην περίπτωση αυτή η αναφορά γίνεται σε πιο αφηρημένες φόρμες. Την τέχνη να διατηρείς καλαίσθητο το περιβάλλον με τα πιο απλά μέσα.

Κι εδώ η τέχνη συνυφαίνεται με την  ζωή. Στρίβοντας σε μια γωνία κάπου στην Γρεβενών, σε καλωσορίζει ο κατάλευκος  δρόμος με τους ασπρισμένους  τοίχους και τα ζωγραφιστά λουλούδια εκεί που δε χωρά μια πραγματική γλάστρα και τα "κάγκελα" που οριοθετούν το κάτω και το επάνω.

Κι αν δεν είσαι μουσικός να γράψεις ένα τραγούδι, είτε ζωγράφος να φτιάξεις ένα πίνακα, με το χρώμα μπορείς να συνυπάρχεις  καλύτερα με το γείτονά σου.

Η παλιά  χωμάτινη αποθήκη "ακυρώνεται" μέσα στο χώρο με το λευκό του ασβέστη.

 Πολιτισμός είναι και  η ικανότητα να  αντιστέκεσαι στην αλλοτρίωση, να διατηρείς και να μοιράζεσαι την ομορφιά.

Άλλα πλουμίδια:το λευκό και η πέτρα αγκαλιά με το ροζ , και στήριγμα το μπορντό.
 Το 1923 οι πρώτες ομάδες προσφύγων έφτασαν σε τούτη τη γη βρίσκοντας απέραντα και ακαλλιέργητα χωράφια. Μέσα σε άσχημες συνθήκες, όπου απουσίαζαν τα στοιχειώδη για μια υγιεινή  εγκατάσταση, άρχισαν να στήνονται  τα πρόχειρα αντίσκηνα και οι αυτοσχέδιες παράγκες, και αργότερα οι πρώτες προσφυγικές κατοικίες.

Τα πρώτα σπίτια που φτιάχτηκαν  ήταν πλίθινα και μικρά. Αποτελούνταν από μια κουζίνα και ένα δωμάτιο, όπου κοιμούνταν όλοι μαζί. Κάθε οικογένεια, ανεξαρτήτως μελών διαβίωνε σε 36 τ.μ
 Έξω από τα σπίτια υπήρχαν κοινά πλυσταριά και αποχωρητήρια. Ρεύμα και νερό πήραν τα περισσότερα μετά το 1935-1940. Χωρίς αποχετευτικό δίκτυο, νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, με τη στενότητα των χώρων διαβίωσης, τη σκόνη και τη λάσπη των δρόμων, η ζωή  των προσφύγων ήταν βασανιστική. Οι επιδημίες θέριζαν ενώ τα συσσίτια κράταγαν μόλις και μετά βίας τους ανθρώπους στη ζωή.(2)

Τα οικήματα του συνοικισμού της Κοκκινιάς ήταν  κυρίως ισόγειες κατασκευές, ή  διώροφα συγκροτήματα που δημιουργούν τετράγωνα  και πίσω τους ή στο πλάι υπάρχει ένα ανοικτό αίθριο με κοινόχρηστους χώρους.
Όσο περισσότερο υπέφεραν οι πρόσφυγες τόσο περισσότερο επιζητούσαν την εκτόνωση στις αντιξοότητες της ζωής. Έτσι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έφτιαξαν από την αρχή τα σπίτια τους, τις εκκλησιές τους, και δημιούργησαν τους ζωτικούς πυρήνες της πόλης, όπου δέσποζαν τα χαρακτηριστικά της πατρίδας τους: η μουσική, το τραγούδι, το θέατρο, ο κινηματογράφος, ο αθλητισμός.(2)

Κάποια προσφυγικά  αλλά όχι όλα, γλύτωσαν από τη λαίλαπα  της αντιπαροχής και η μορφή τους μας επιτρέπει σήμερα να ταξιδέψουμε ανενόχλητοι μέσα στο χρόνο.

"Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς. Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί, για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες, στον Ποδονίφτη( Ν. Ιωνία),στους Ποδαράδες (Περισσός),στην Κοκκινιά.
Τότε ξέρεις πως πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς; Πήγαινες εκεί, κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό,τι είχες σ’ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου. Ατελείωτα ήτανε ακόμη· κεραμίδια δεν είχανε, πόρτες δεν είχανε, παράθυρα δεν είχανε. Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε, να μαγειρέψουνε...
Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια."

Εικόνες και πηγές

Οι εικόνες είναι από το Αρχείο 7ου Δημοτικού Σχολείου Νικαίας: Μάιος 2001.
(1)Η Γενοκτονία των Ελλήνων ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί,και  δεν γίνεται κάποια επίσημη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.
(2)Παπαδοπούλου Α." Η Αττική Νίκαια".